Став на Институтот за родови студии за Нацрт концепција за реформа на гимназиското образование

Став на Институтот за родови студии за Нацрт концепција за реформа на гимназиското образование:

Оваа концепција не ги тангира само некои институти или предмети туку статусот на Хуманистиката во концепцијата за развој на гимназиското образование.

Главното прашање кон оваа концепција е следново: дали со изоставање и деградирање на предметите и предметните содржини од областа на Хуманистиката ќе се постигнат поставените цели на Предлог нацртот на концепцијата за гимназиското образование. Посебно, постигнувањето на начелата на концепцијата и клучните компетенции за гимназиското образование. Вклучително и развоојот на СТЕМ дисциплините.

Во прилог се некои насоки на размислување

Улогата на Хуманистиката во развојот на гимназиското образование во Р Македонија
Хуманистиката, како поле на дисциплини кои се занимаваат со изучување на човечкото општество и култура, вредностите, етиката, културата, историјата и општествените структури, има централна улога во креирањето на образованието и образовниот систем што ги подготвува учениците не само за академски и професионален успех, туку и за одговорно граѓанство и личен развој.
Во ерата на брзи технолошки промени и глобализација, гимназиското образование во 21 век во Македонија се соочува со предизвикот на адаптација кон новите општествени, културни и економски потреби. Во овој контекст, хуманистиката игра клучна улога како интердисциплинарно истражувачко поле кое ги поврзува културните, етичките и когнитивните аспекти на образованието со современите предизвици. Сепак, се поставува прашањето дали со деградирање на предметите од хуманистичките дисциплини и со отсуство на интеграција на нивните принципи, како и без зачувување на нивното дисциплинарно, епистемичко и процедурално знаење, може да се обезбеди вистинскиот напредок и развој на гимназиското образование. Во оваа насока, улогата на институциите како што е Филозофскиот факултет-Скопје е од клучно значење, бидејќи токму тој претставува центар за развој, истражување и промоција на хуманистичките науки во Македонија. Преку неговата активна соработка со образовниот систем, би можеле да се обезбедат стратешки насоки за зачувување и интеграција на хуманистичките вредности и знаења во гимназиското образование, што е неопходно за создавање на сеопфатен и одржлив образовен модел.
Хуманистиката, со својата способност да поттикнува критичко размислување, емпатија и културна свест, е суштински важна за постигнување на клучните цели на современата концепција за образование. Таа обезбедува основа за развој на креативност, аналитички способности и интердисциплинарни компетенции, кои се неопходни за младите да станат активни и информирани граѓани. Во оваа рамка, хуманистиката не само што придонесува за развојот на специфични компетенции поврзани со разбирање на историјата, литературата, уметноста и филозофијата, туку и овозможува интеграција со STEM дисциплините (наука, технологија, инженерство и математика). Оваа интеграција е од витално значење за создавање на образовен систем кој балансира помеѓу техничките вештини и етичките, културните и социјалните вредности.

Дополнително, деградацијата на предметите кои припаѓаат на хуманистичките дисциплини, преку нивно маргинализирање или сведување на површно познавање, може да доведе до ерозија гимназиското образование. Ова би резултирало со образовен систем кој е еднострано ориентиран кон технички и функционални цели, без доволно внимание на вредностите, критичкото размислување и културната свест. Без хуманистичката перспектива, образованието ризикува да загуби значајни алатки за развој на целосни личности кои можат да се соочат со комплексноста на современиот свет.

Во контекст на гимназиското образование во Република Северна Македонија, хуманистичките предмети како историја, филозофија, социологија, класични јазици и култура се носечки столбови за постигнување на клучните цели на образовниот систем, како што се развојот на критичко размислување, културен идентитет и одговорно граѓанство. Сепак, предложените реформи, кои го намалуваат статусот на овие предмети преку нивно сведување на изборни, отвораат прашања за тоа дали ќе бидат постигнати целите на реформите и дали ќе се овозможи целосен развој на учениците.
________________________________________

Важноста на хуманистиката во гимназиското образование

Критичко размислување и аналитички способности

Хуманистичките предмети, како филозофија, социологија и историја, се клучни за развојот на критичкото размислување и аналитичкиот пристап кај учениците. Преку нив учениците учат да поставуваат прашања, да анализираат комплексни проблеми и да размислуваат логично и аргументирано. Овие вештини се основа за справување со предизвиците на современото општество, особено во контекст на глобализацијата и информациската ера. Намалувањето на задолжителноста на овие предмети го доведува во прашање универзалниот развој на овие способности кај сите ученици.

Етички и културни вредности

Хуманистиката игра суштинска улога во развојот на моралната свест и етичките вредности. Преку изучување на теми како право, етика и културно наследство, учениците се соочуваат со прашања за правичност, инклузивност и одговорност. Овие предмети поттикнуваат развој на вредности како толеранција, почитување на различностите и социјална правда, кои се неопходни за создавање на одговорни граѓани. Ограничувањето на хуманистичките предмети може да доведе до ослабување на овие вредности во образованието.

Граѓанско образование и демократски вредности

Хуманистиката е основа за граѓанското образование. Предмети како социологија и право ги учат учениците за функционирањето на демократските институции, човековите права и граѓанските обврски. Преку овие предмети, учениците развиваат свест за нивната улога во општеството и значењето на активното граѓанство. Намалувањето на нивната застапеност го ограничува пристапот на учениците до овие знаења и вештини, што може да ги ослаби демократските вредности во идните генерации.

Меѓукултурна соработка и национален идентитет

Историјата, како задолжителен предмет, продолжува да игра важна улога во развојот на националниот идентитет, културната свест кон сопственото културно наследство. Сепак, други хуманистички предмети, како латински јазик и класична култура, кои обезбедуваат поширок контекст за разбирање на светската историја и култура, се сведени на изборни. Ова може да го ограничи разбирањето на учениците за нивната улога во глобалниот контекст и може да ја намали интеркултурната соработка и меѓусебното почитување меѓу различните етнички и културни заедници.
________________________________________
Реформите и нивното влијание врз целите на гимназиското образование
Реформите имаат за цел да создадат флексибилно и компетентно образование кое ќе ги подготви учениците за предизвиците на 21 век. Сепак, деградирањето на хуманистичките предмети може да го загрози постигнувањето на овие цели, особено во следните аспекти:
1. Целосен развој на ученикот
• Намалувањето на хуманистичките предмети ќе го ограничи развојот на критичко размислување, аналитички способности и морална свест кај учениците.
• Емоционалниот и социјалниот развој, кој е поттикнат преку дискусии за етички и општествени прашања, ќе биде помалку застапен.
2. Развој на културниот и националниот идентитет
• Предметот историја ќе ја задржи својата улога, но недостатокот на пошироки хуманистички перспективи може да го ограничи разбирањето на учениците за нивната културна припадност во глобалниот контекст.
3. Подготовка за одговорно граѓанство
• Намалувањето на социологијата и филозофијата ќе го ограничи развојот на граѓанските и демократските компетенции кај учениците.
• Практичните активности за решавање општествени предизвици, кои често се интегрирани во хуманистичките предмети, ќе бидат ограничени.
4. Промовирање заштита на животната средина
• Хуманистиката може да ја поврзе еколошката свест со етичките и општествените аспекти на одржливиот развој. Намалувањето на нејзината улога ќе го ослаби овој интердисциплинарен пристап.
________________________________________
Препораки за унапредување на улогата на хуманистиката
За да се осигура дека реформите ќе ги постигнат целите на гимназиското образование, потребно е да се преземат следниве мерки:
1. Задолжителен основен модул од хуманистиката:
• Сите ученици треба да изучуваат основни концепти од филозофија, социологија, без разлика на нивниот избор на предмети.
2. Интеграција на хуманистичките теми во други предмети:
• Да се обезбеди дека темите од хуманистиката (етика, естетика, културно наследство) се интегрирани во задолжителните предмети, како граѓанско образование или јазици.
3. Промоција на хуманистичките вредности:
• Да се нагласи важноста на хуманистиката преку активности кои ги поврзуваат учениците со општествените и културните прашања.
4. Осигурување на пристап за сите ученици:
• Сите ученици треба да имаат прилика да стекнат основни хуманистички знаења и вештини, без оглед на нивниот избор на предмети.
________________________________________
Хуманистиката игра суштинска улога во развојот на STEM (наука, технологија, инженерство и математика) дисциплините, обезбедувајќи поширок контекст за нивната примена, етичка рамка и критичко размислување. Во современиот свет, каде што технолошките иновации и научните достигнувања имаат длабоки импликации врз општеството, интеграцијата на хуманистичките принципи во STEM е од витално значење. Хуманистиката помага да се разгледаат прашања како што се етиката на вештачката интелигенција, влијанието на технологијата врз приватноста, и одржливоста на научните иновации, со што се обезбедува морална и општествена одговорност во технолошкиот развој. Дополнително, преку проучување на историјата, филозофијата и културата, хуманистиката ги поттикнува STEM професионалците да ги разберат пошироките импликации на нивната работа, овозможувајќи им да пристапат кон проблемите на интердисциплинарен начин. На пример, креативното размислување, кое е централно во уметноста и литературата, може да инспирира иновативни решенија во инженерството и дизајнот. Исто така, вештините за комуникација и критичка анализа, кои се развиваат преку хуманистиката, се неопходни за соработка, презентација и донесување информирани одлуки во STEM полето. На тој начин, хуманистиката не само што го дополнува, туку и го унапредува STEM образованието, создавајќи професионалци кои се не само технички компетентни, туку и етички одговорни и културно свесни.
Хуманистиката е основа за развој на критички мислечки, етички и граѓански свесни индивидуи. Намалувањето на нејзината улога во гимназиското образование го загрозува постигнувањето на целите на реформите, како што се целосниот развој на ученикот, градењето на културен и национален идентитет и подготовката за одговорно граѓанство.

За да се обезбеди инклузивно и квалитетно образование, потребно е хуманистиката да остане интегрирана во образовниот процес. Само преку зајакнување на хуманистичките вредности и компетенции, гимназиското образование може да одговори на предизвиците на 21 век и да создаде генерации ученици кои ќе бидат подготвени за академски, професионален и општествен успех.

Институтот за родови студии