BE-ja këmbëngulëse për luftën kundër korrupsionit në RMV, miratimi i Kodit Penal i afatizuar deri në dhjetor

Maqedonia e Veriut ka nevojë për përmirësim në zbatimin e ligjit kundër korrupsionit dhe për Kod Penal të ri që përputhet me standardet ndërkombëtare. Miratimi i Kodit të ri Penal madje ka të përcaktuar afatin e miratimit në Agjendën Reformuese. Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK) duhet të forcojë kapacitetet e tij dhe të sigurojë që rekomandimet e tij të ndiqen efektivisht. Transparenca dhe përgjegjësia në administratë, si dhe mbikëqyrja e financimit të fushatave zgjedhore janë të dobëta dhe kërkojnë burime të mjaftueshme. Ligji për mbrojtjen e sinjalizuesve dhe reforma të tjera janë të nevojshme për të forcuar luftën kundër korrupsionit. Korrupsioni mbetet një shqetësim i madh në sektorë si shëndetësia dhe prokurimi publik. Këto janë shqetësimet dhe adresimet kryesore të BE-së për Maqedoninë e Veriut në luftën kundër korrupsionit, shkruan Portalb.mk.

“Ndryshimet në Kodin Penal të shtatorit 2023 dobësuan kuadrin ligjor, duke ndikuar negativisht në ndjekjen penale të korrupsionit, veçanërisht në çështjet e nivelit të lartë. Shumë raste në vazhdim u pushuan ose për shkak të vjetërsimit ose për shkak se nuk ekzistojnë më vepra të veçanta, si shpërdorimi i detyrës në prokurimet publike. Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar nuk janë adresuar plotësisht dhe për këtë arsye mbeten të vlefshme”, thuhet në raportin e BE-së.

Pas vërejtjeve të Komisionit Evropian, me hartimin e Agjendës Reformuese, miratimi i Kodit të ri Penal u afatizua. Bashkimi Evropian pret që i njëjti të miratohet jo më vonë se deri në dhjetorin e këtij viti. Autoritetet në Maqedoninë e Veriut thonë se janë duke punuar në një zgjidhje të shkurtër ligjore për ndryshimet në Kodin Penal ekzistues

“Ministria e Drejtësisë së shpejti do të dalë me një zgjidhje të shkurtër ligjore për ndryshimet në Kodin Penal ekzistues, e cila duhet të largojë pasojat e dëmshme të ndryshimeve ligjore në Kodin Penal të vitit 2023”, tha ministri i Drejtësisë Igor Filkov në janar 2025.

“Të miratohet Kodi Penal në përputhje me legjislacionin e BE-së dhe standardet evropiane, duke përfshirë përkufizimin e shpërdorimit të detyrës, me vjetërsime mjaftueshëm të gjata dhe sanksione efektive, proporcionale dhe bindëse”, thuhet në Aneksin 1 të Agjendë Reformuese, i cili ka edhe dhjetorin 2025 si afatin e fundit për miratim.

Lufta kundër korrupsionit në raportin e KE-së për RMV-në

Maqedonia e Veriut është me njëfarë niveli përgatitjeje dhe një niveli të moderuar të përgatitjes dhe nuk ka bërë përparim në parandalimin dhe luftën kundër korrupsionit. Korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha dhe është një çështje shqetësuese serioze.

“Korniza institucionale për luftën kundër korrupsionit është e vendosur dhe është e kënaqshme për sa i përket masave parandaluese. Megjithatë, nevojitet përmirësim në zbatimin e ligjit. Komisioni Shtetëror i sapoformuar për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK) filloi mandatin e tij më 8 shkurt 2024. Ai të veprojë me nivelin më të lartë të profesionalizmit, integritetit dhe pavarësisë. Ai duhet të vazhdojë të ofrojë udhëzime proaktive për politikat për të parandaluar korrupsionin dhe të punojë në një mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Rekomandimet e tij duhet të ndiqen në mënyrë efektive. Për të përmirësuar performancën e KSHPK-së, Prokuroria Publik, qendrat hetimore dhe njësitë e zbatimit të ligjit duhet të marrin burime shtesë njerëzore dhe mbështetje financiare. Dokumentet strategjike janë miratuar dhe kuadri ligjor për luftën kundër korrupsionit është vendosur, por duhet të përmirësohet, si në aspektin e masave parandaluese ashtu edhe të zbatimit të ligjit”, thekson raporti i BE-së. 

Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:

• Të miratojë një Kod të ri Penal në përputhje me acquis të BE-së dhe standardet ndërkombëtare. Përmirësimi i historisë së tij në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë
• Hetime proaktive në kohë, profesionale dhe transparente, ndjekje penale, dënime përfundimtare dhe rikuperim, duke përfshirë konfiskimin e aseteve kriminale, konfiskimin e bazuar në vlerë, konfiskimin e zgjatur dhe konfiskimin e palëve të treta;
• Përmirësimi i zbatimit të strategjisë kombëtare për parandalimin e korrupsionit dhe konfliktit të interesave si dhe rekomandimet e GRECO-s, veçanërisht për sistemin e sanksioneve për shkeljen e rregullave të konfliktit të interesit, integritetit dhe kundër korrupsionit;
• Të ndajë burime të mjaftueshme njerëzore dhe financiare, duke përfshirë ekspertë financiarë, për Prokurorinë Themelore Publike për Krimin e Organizuar dhe Korrupsionin për të siguruar llogaridhënie efektive në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë; dhe Komisionit Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit për të përmirësuar verifikimin e deklaratave të pasurisë dhe mbikëqyrjen e financimit të fushatës zgjedhore.

Raporti thekson se administrata përballet me sfida serioze për të tërhequr dhe mbajtur staf të kualifikuar të trajnuar.

“Nismat sporadike për rritjen e pagave në disa ministri apo organe kanë rritur fragmentimin e sistemit të shpërblimit dhe në disa raste janë kundërshtuar nga Gjykata Kushtetuese. Lëvizja e vazhdueshme e stafit që punon në menaxhimin dhe zbatimin e fondeve të BE-së minon efektivitetin e këtyre masave. Shumë pozicione të rangut të lartë vazhdojnë të plotësohen nga ushtrues detyre”, thuhet në raport.

Përgjegjësia e gjyqësorit duhet të përmirësohet. Vendimi i Këshillit Gjyqësor për të gjobitur një gjyqtar nga Gjykata e Apelit Shkup në vend që ta shkarkojë atë, për zvarritjen e një prej rasteve të korrupsionit të nivelit të lartë të ish-Zyrës së Prokurorisë Speciale Publike (PSP), u pa gjerësisht si konfirmim i ndërhyrjes politike, vlerëson BE.

Historia e luftës kundër korrupsionit

Rekordi i historisë në luftën kundër korrupsionit është përkeqësuar. Ka ende modele shqetësuese lidhur me një numër në rritje të zvarritjeve në procedurat gjyqësore dhe një rritje të anulimit të vendimeve gjyqësore për korrupsionin dhe krimin e organizuar.

“Arsyet më të shpeshta të shtyrjes përfshijnë mungesën në proceset gjyqësore të të pandehurve ose të mbrojtësve dhe prokurorëve – kryesisht për arsye shëndetësore, dhe anëtarëve të trupave gjykues kur këta caktohen në një gjykatë tjetër. Gjyqtarët dhe prokurorët duhet të menaxhojnë në mënyrë proaktive dhe efikase rastet e tyre për të siguruar drejtësi në kohë. Përgjegjësia gjyqësore duhet të sigurohet në këtë drejtim”, vlerëson BE.

Kuadri institucional për luftën kundër korrupsionit është i vendosur dhe është i kënaqshëm për sa i përket masave parandaluese. Megjithatë, aspekti i zbatimit të ligjit duhet të përmirësohet.

“KSHPK-ja vazhdoi të ofrojë këshilla për politika për institucionet publike në mënyrë proaktive dhe hapi disa raste të reja. Pas emërimeve nga Parlamenti, Komisioni Shtetëror i sapopërbërë mbajti seancën konstituive më 16 shkurt 2024. Disa OJQ e vlerësuan procesin e përzgjedhjes së anëtarëve të rinj të KSHPK-së si jo plotësisht transparent dhe të njëanshëm politik”, thuhet në raportin e progesit.

BE-ja vëren se KSHPK-ja duhet të forcojë më tej kapacitetin e saj për të nxitur në mënyrë proaktive iniciativa para autoriteteve kompetente, duke identifikuar keqbërjet e mundshme përpara se ato të raportohen në media. Shumë shpesh, konkluzionet e raporteve të KSHPK-së nuk ndiqen nga institucionet përkatëse.

Sistemi elektronik për paraqitjen e deklaratave të pasurisë dhe interesit ka funksionuar që nga janari i vitit 2024, edhe pse i njëjti nuk është plotësisht funksional. Megjithatë, aftësia e KSHPK-së për të verifikuar deklaratat e interesit dhe deklaratat e pasurisë vazhdon të jetë e kufizuar dhe këtë tashmë Portalb.mk e ka trajtuar. Pengesë për verifikimin e deklaratat e pasurisë është mungesa e Ligjit për prejardhjen e pronës të shumëkërkuar nga përbërja e kaluar e Antikorrupsionit.

• LEXO: Softueri për verifikimin e pasurisë së zyrtarëve në RMV assesi të vihet në punë, tek tani është bërë analizë për përmirësimin e tij
• LEXO: Draft-ligji për prejardhjen e pronës pa nam e nishan, Ministria e Drejtësisë: Nuk ekziston ligj i tillë në legjislacionin e RMV-së

“Softueri për të mundësuar komunikimin ndërmjet sistemeve të TI-së të kadastrës, DAP-it, Ministrisë së Brendshme dhe regjistrit qendror duhet të vendoset për të mundësuar kontrolle më efektive të deklaratave të pasurisë. Mbikëqyrja e KSHPK-së për financimin e fushatës zgjedhore është e dobët për shkak të burimeve të kufizuara dhe faktit që të dhënat përpunohen në mënyrë manuale. Nevojiten veprime të mëtejshme për të forcuar dhe mbështetur KSHPK-në dhe për të siguruar që ajo të ketë burime adekuate, veçanërisht me staf të specializuar me përvojë hetimore. KSHPK-ja do të përfitonte nga staf i specializuar me përvojë hetimore, i cili do të mund të përgatiste më mirë dokumentacionin që do të dorëzohej në PTHP, të verifikonte deklaratat e pasurisë në mënyrë më efektive dhe të siguronte mbikëqyrjen e duhur të financimit të fushatës zgjedhore”, thuhet në raport.

Prokuroria Publike për Ndjekjen e Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (PPNKOK) është zhvendosur në ambientet e saj të reja. Nivelet e buxhetit dhe personelit të saj vazhdojnë të jenë të pamjaftueshme për të trajtuar në mënyrë efektive rastet e korrupsionit dhe krimit të organizuar. Ajo nuk ka ekspertë apo analistë financiarë dhe ende i mungon planifikimi strategjik në trajtimin e hetimeve dhe rasteve, gjë që ndikon në efikasitetin e saj të përgjithshëm.

“PPNKOK do të bëhej më efikas nëse do të futeshin më shumë specializime dhe nëse burimet do të fokusoheshin në rastet më të ndërlikuara. Ajo duhet të rrisë bashkëpunimin, shkëmbimin e informacionit dhe përcjelljen e iniciativave dhe rekomandimeve të KSHPK-së. Pas ndryshimeve në Kodin Penal që rezultuan në uljen e dënimeve, Prokurorive Themelore Publike (PTHP) u është dhënë juridiksioni për rastet që kanë të bëjnë me korrupsionin e nivelit të lartë dhe krimin e organizuar. Megjithatë, ekspertiza dhe burimet e tyre të pamjaftueshme të specializuara mund të pengojnë ndjekjen efektive të veprave të tilla”, thekson raporti.

Kuadri ligjor për luftën kundër korrupsionit është i vendosur, por duhet përmirësuar si në aspektin e masave parandaluese ashtu edhe në zbatimin e ligjit.

“Ligji për parandalimin e korrupsionit dhe konfliktit të interesit nuk parashikon një mekanizëm adekuat sanksionues për shkeljen e konfliktit të interesit, integritetit dhe rregullave kundër korrupsionit siç theksohet nga Grupi i Shteteve kundër Korrupsionit të Këshillit të Evropës (GRECO)”, thuhet në raport.

Ekzekutimi i sanksioneve penale

BE vëren se burgjet janë të mbipopulluara.

“Inspektimet e burgjeve vazhdojnë, por korrupsioni mbetet një problem serioz. Pavarësisht përpjekjeve për të nxitur personelin mjekësor për të punuar në burgje, si sigurimi i një kompensimi për vështirësitë, mungesa e kujdesit shëndetësor adekuat ose masave për trajtimin e varësisë nga droga në burgje mbetet një çështje shqetësuese serioze. Strategjia e prokurimit publik përfshin masa për të luftuar korrupsionin dhe konfliktin e interesit. Në këtë drejtim, sistemet e menaxhimit të rrezikut të inkorporuara në ciklin e prokurimit dhe raportimi për praktikat e mundshme korruptive ose parregullsitë duhet të përforcohen”, thuhet në raport.

Shëndetësia, thotë BE, është një nga përdoruesit më të mëdhenj të buxhetit kombëtar dhe shërbimet e inspektimit janë të cenueshme ndaj korrupsionit.

“Nuk ka kritere efektive për përcaktimin e çmimeve të shërbimeve shëndetësore apo barnave. Procedurat e trajtimit jashtë vendit nuk janë as transparente dhe as objektive. Organet e mbikëqyrjes së tregut kanë ende personel të pamjaftueshëm dhe juridiksione të paqarta dhe të mbivendosura. Shumica e aktiviteteve të lidhura me shëndetin në strategjinë kundër korrupsionit mbetën të pazbatuara. Forcimi i integritetit, deklarimi i pasurisë dhe digjitalizimi janë të nevojshme për të ndihmuar në parandalimin e korrupsionit në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve dhe shëndetit”, thuhet në raport.

Raporti i KE-së për progresin në reforma të vendeve kandidate për anëtarësim në BE,u publikua më 30 tetor.