Pendarovski: Elita politike thotë NATO, por de fakto dëshiron të jetë në “botën tjetër” (VIDEO)

PENDAROVSKI: Shkurt dhe qartë. Maqedonia ka qenë prej kohësh një shtet i përfaqësuar. Nuk është vetëm një shtet kalimtar ose një shtet që është marrës i lajmeve propagandistike, i propagandës së rreme, i kërcënimeve hibride, dhe kjo ka ndodhur të paktën 7-8 vitet e fundit.

Pra, nëse e përcaktojmë rolin e shtetit tonë, në atë tubacion, siç e quajnë ata, në atë kanal, i cili fillon nga Moska, dhe përmes përfaqësuesve rajonalë zgjerohet në pjesën tjetër, ne jemi një nga nënkontraktuesit e nënkontraktorit kryesor rajonal të botës ruse. Pra, ne nuk jemi vetëm pranues, marrës të lajmeve të tilla ose përhapës të zakonshëm.

Në Maqedoni, ka struktura serioze politike, për të mos përmendur kontekstin e sigurisë, por struktura politike që mendojnë se vlerat kryesore të përhapura nga ideologjia e quajtur bota ruse janë më të mira për ne sesa vlerat kryesore të aleancës euroatlantike dhe aleancës së NATO-s, veçanërisht aty ku ne kemi qenë zyrtarisht anëtarë që nga viti 2020.

Nga ky këndvështrim, tani mund të diskutojmë – sigurisht, nëse pajtohemi si shtet me këtë përkufizim – rreth kundër strategjive kundër ndikimeve të tilla. Megjithatë, nëse themi se jemi ose – kjo është teza ime – se po bëhemi ngadalë bashkë-krijues të disa prej atyre tendencave kryesore që na vijnë nga veriu, atëherë duhet të ngrihet pyetja rreth legjitimitetit politik dhe strategjik të elitave që na udhëheqin aktualisht.

Ne ndiem një valë më të madhe propagande që vinte nga ai koncept i quajtur rusisht.

Përndryshe, bota ruse është një ide e vjetër, sigurisht që daton diku në fillim të shekullit të kaluar, por formalisht në nivelin e një koncepti është formësuar dhe mbështetur nga shteti rus, nga maja e shtetit rus, Federata Ruse që nga viti 2007. Ata formuan një fondacion të quajtur “Bota Ruse” dhe kjo përkon çuditërisht me të ashtuquajturin fjalim historik të Putinit në Konferencën e Sigurisë në Mynih në të njëjtin vit 2007, në të cilin ai njoftoi se do të luftonin ashpër kundër asaj që ata e perceptojnë si një botë unipolare, duke thënë se një vend, duke iu referuar Amerikës, nuk mund të diktojë se çfarë do të bëjnë të tjerët dhe rritjen pas kësaj… Ky është një debat i gjatë, le të mos e përhapim tek të ashtuquajturat parti dhe politikanë sovranistë, përfshirë këtu në rajon, dhe veçanërisht në pjesën perëndimore të Evropës.

Pra, nuk është diçka e re. Megjithatë, në momentin kur ishim në prag të anëtarësimit në aleancën e NATO-s, pas nënshkrimit të Marrëveshjes së Prespës, kur hyrja jonë në aleancë ishte e afërt, atëherë intensiteti i propagandës ruse u rrit papritur përsëri përmes përfaqësuesve rajonalë këtu, dhe unë pohoj se në shtator kur patëm referendumin për emrin, se gjatë asaj periudhe patëm rritjen ose intensitetin më të madh të sulmeve mbi atë bazë, mbi atë bosht, duhet ta quaj kështu.

E kam thënë publikisht edhe më parë.

Pra, në prag të referendumit për emrin, i cili u mbajt më 30 shtator 2018, mbi 30 faqe interneti u krijuan qëllimisht në hapësirë, për të transmetuar në territorin e Maqedonisë, ku të gjitha ato tridhjetë ose më shumë kishin emra shumë të ngjashëm me portalet ekzistuese, një ndryshim i vogël, një pikë, një presje, një shtesë në fillim, në fund të emrit.

CIVIL: Deri në ç’masë Serbia përbën kërcënim për sigurinë dhe stabilitetin e Ballkanit Perëndimor, rajonit në përgjithësi, dhe gjithashtu në atë kontekst në lidhje me vendin tonë? Dhe nëse shikojmë se si po zhvillohen marrëdhëniet midis dy vendeve, praktikisht është një shtet vëllazëror në të cilin nuk mund të shihet një kërcënim klasik. Megjithatë, si sillet sjellja e Serbisë si shtet dhe udhëheqja politike serbe në lidhje me sigurinë dhe stabilitetin e rajonit në përgjithësi? Edhe ne biem në këtë kategori, dhe sigurisht pyetja është – a është thjesht një projekt politik apo është pjesë e një strategjie më të gjerë, më këmbëngulëse që buron nga Moska? Sa e ndryshme është, sa e lidhur dhe e koordinuar është?

Pendarovski: Një fjali në lidhje me këtë tezë të fundit – sa e ngjashme është, sa e ndryshme është. Zanafilla e shfaqjes së botës ruse nuk është vetëm kohore, por mbi të gjitha kohore e ndryshme nga shfaqja e konceptit që ne e përcaktojmë si bota serbe. Me fjalë të tjera, koncepti i botës serbe përshtatet në postulatet e mëparshme të botës ruse dhe përpiqet të arrijë interesat e saj kombëtare, gjë që është legjitime.

Pra, nuk bëhet fjalë për krijimin e një bote ruse sot, dhe pastaj nga e hëna do të krijojmë botë të tjera më të vogla që do të shtyjnë përpara agjendën tonë. Është një strategji që shumë shtete më të vogla e kanë bërë gjatë historisë. Është më mirë, për shembull, kur po bëheni të pavarur si shtet në vitet 1990, Kroacia e bëri këtë, Sllovenia e bëri këtë, dhe ne e bëmë këtë gjithashtu. Është më mirë, nëse mund t’i përfshini aspiratat tuaja kombëtare për një shtet të veçantë, për një shtet të pavarur, në planet e mëdha të shteteve të mëdha, sepse nuk mund ta arrini pavarësinë vetë.

Pra, bota serbe është një krijim më i ri, si të thuash, është një krijim më i ri. Megjithatë, sa i përket ndikimit të botës ruso-serbe në rajon, unë kam një përkufizim krejtësisht të ndryshëm të ndikimit të botës ruso-serbe në rajon nga ajo që ka qenë rrjedha kryesore deri më tani. Unë pretendoj se nga Serbia, ju po pyetni konkretisht për ndikimin e tyre në rajon, unë pretendoj se nga Serbia nuk ka asnjë presion apo përpjekje të qartë që ne, si shtet, të hyjmë në atë botë.

Unë pretendoj se strukturat tona politike, jo të gjitha, sigurisht, disa dhe deri në një farë mase, duan vetë të jenë pjesë e asaj bote. Shikoni, për të mbështetur këtë tezë të fundit, ka një numër, një sërë lëvizjesh konkrete nga ana jonë që e tregojnë këtë, por, thënë në mënyrën më të drejtpërdrejtë, cilat janë ato dimensione të ndryshme të botës ruse, dhe nëse doni, të botës serbe? Bota ruse përfshin rusët etnikë, ata që flasin gjuhën ruse, por nuk janë rusë etnikë, dhe besimtarët e Kishës Ortodokse Ruse. Transferojeni këtë në një kontekst rajonal: serbët etnikë, gjuha serbe, Kisha Ortodokse Serbe. Në Maqedoni, populli dominues nuk janë serbët, por maqedonasit. Ne kemi një kishë të veçantë – Kishën Ortodokse Maqedonase, ne nuk jemi në asnjë mënyrë pjesë e Kishës Ortodokse Serbe, megjithëse pati përpjekje të tilla në atë kohë, për fat të mirë, ato dështuan, si një anakronizëm historik, i palidhur me realitetin konkret në terren, dhe këtu, megjithëse kemi një përvojë të përbashkët nga Jugosllavia, një numër shumë i vogël maqedonasish, veçanërisht brezi i ri, flasin serbisht.

Pra, ata nuk i kanë ato supozime themelore kulturore ose etnike që ju të jeni sipas përkufizimit, ose të pritet të jeni, pjesë e botës serbe, atëherë pse hasim gjithnjë e më shumë në raportet përkatëse evropiane se Maqedonia – Maqedonia e Veriut – po bëhet pjesë e saj. Ekziston një deklaratë, ekziston një rezolutë e Parlamentit Evropian që na përmend pikërisht në atë kontekst dy muaj më parë, e votuar me shumicë dërrmuese. Sepse ekziston një strukturë politike, jo e gjitha, sigurisht, por aktorë të rëndësishëm brenda asaj strukture, të cilët duan të jenë pjesë e asaj bote.

Dhe së fundmi, nëse keni një Zëvendëskryeministër që nuk e fsheh se punon për interesat e asaj bote dhe se është shprehimisht kundër NATO-s dhe Bashkimit Evropian, një Zëvendëskryeministër, nuk mund të pretendoni se ky është ndonjë politikan në margjina që nuk ka ndikim në formësimin e politikave strategjike thelbësore të shtetit tonë. Pra, në shumë vende mund të dallohet se praktikisht po thoni po, ne jemi anëtarë të NATO-s, por de facto, duam të jemi edhe pak pjesë e kësaj bote tjetër. Kjo nuk po ndodhte deri në vitin 2024.

Pra, nuk po flas tani për popullsinë në tërësi. Po flas për elitën politike që çdo herë dhe kudo në çdo periudhë historike paracakton drejtimet kryesore përgjatë të cilave duhet të lëvizë një komb dhe një shtet. Nuk mund të presësh që një person i zakonshëm, dikush që punon, që mezi ia del mbanë muajit pas muaji, të përcaktojë kursin kryesor dhe të thotë, e shohim Maqedoninë nga sot dhe për 50 vitet e ardhshme të ankoruar atje, përkundrazi kjo është puna e njerëzve të zgjedhur për të udhëhequr vendin. Pra, kur udhëheq, duhet të dish se ku po udhëheq dhe pse po udhëheq, jo vetëm për të qenë diku. Ne nuk u bashkuam me NATO-n sepse ishte në modë ose sepse të gjithë të tjerët po e bëjnë, por sepse kemi një përfitim konkret.

Pushtimi rus i Ukrainës tregon se është shumë mirë që e kapëm trenin e fundit për t’u bashkuar me Aleancën, në kohë, duhet të them në thonjëza, edhe pse sipas mendimit tim pak vonë, por prapëseprapë në kohë. Përndryshe, nëse do të kishim qenë vetëm tani, në këtë situatë, në këto stuhi të forta gjeopolitike që fryjnë në të gjithë kontinentin, nuk e di se sa të qëndrueshëm do të kishim qenë nga një perspektivë sigurie.

CIVIL: Si president i vendit në një periudhë jashtëzakonisht të vështirë, por domethënëse si për vendin, ashtu edhe për rajonin dhe për botën, si ndikon lufta në Ukrainë, ose më saktë, si ndikon rendi i sigurisë në Evropë? Si do të mbijetojë Evropa siç e njohim ne? Duket se edhe në këtë periudhë po humbet karakterin e saj, atë që e njihnim pesë, dhjetë apo më shumë vjet më parë. Dhe në këtë kontekst, si po ia dalin shtetet e vogla? Këtu shohim një Lituani shumë të guximshme, ose të gjitha vendet baltike që kanë një qëndrim shumë të fortë, shumë të guximshëm dhe të zëshëm në skenën ndërkombëtare. Megjithatë, ndërsa shkojmë më tej në jug, shohim një situatë të ndryshme, ose Evropën Qendrore, veçanërisht me Hungarinë. Pra, a keni një vizion se si do të duket Evropa vitin e ardhshëm, në periudhën e ardhshme ndoshta disavjeçare në kontekstin e agresionit ushtarak të Rusisë kundër Ukrainës?

Pendarovski: Për të qenë plotësisht i hapur me ju, unë e kam mbrojtur këtë tezë publikisht, sigurisht, për një periudhë më të gjatë kohore, të paktën që nga viti 2022 kur filloi ai pushtim. Unë pretendoj se rusët, me atë politikë dhe atë pushtim, e bashkuan më tej Bashkimin Evropian. Përndryshe, Bashkimi Evropian, nëse e krahasoni, dhjetë vjet më parë ishte shumë më i ndarë nga brenda sesa është tani. Dhe jo vetëm në lidhje me pushtimin e Ukrainës, nga ana ruse, për çdo çështje, ata janë më afër, nuk mund të jenë më shumë se kaq, sepse në fund të fundit, është një organizatë ndërkombëtare heterogjene me 27 shtete anëtare dhe po aq interesa kombëtare, të cilat shpesh nuk përkojnë. Natyrisht, është logjike.

Pra, po e krahasojmë Bashkimin Evropian me Amerikën. Megjithatë, në Amerikë ose në ndonjë vend tjetër, të marrë individualisht, ose në Britaninë e Madhe jashtë BE-së, ata kanë një qendër vendimmarrjeje, ata kanë një qeveri, një president që zgjidhet me mandat, me legjitimitet. Në Evropë, ka shumë të tillë. Kështu që jam këndshëm i befasuar dhe është një shenjë e mirë për shtetet e vogla që janë anëtare të NATO-s dhe anëtarësimi në NATO dhe BE mbivendoset ndjeshëm.

Sepse nëse Evropa ishte si pesë ose dhjetë vjet më parë, për shembull, kur Franca ndiqte një rrugë, Gjermania një rrugë tjetër, dhe Britania e Madhe ndiqte një rrugë të tretë, dhe të gjithë përpiqeshin të krijonin aleanca më të vogla brenda Bashkimit Evropian, një grup shtetesh kundër një grupi tjetër shtetesh, sot shohim se një Britani e Madhe që u largua nga Bashkimi Evropian dhjetë vjet më parë, tani është më afër politikës së përbashkët të jashtme dhe të sigurisë evropiane sesa është me Amerikën. Vetëm kjo ju tregon diçka, Starmer nuk doli papritur me idenë se duhej të ishte në këtë pjesë tani, sepse sipas doktrinës së fundit zyrtare ruse të sigurisë, për shembull, Britania e Madhe është shpallur armiku më i madh i Federatës Ruse. Pra, ata nuk mund ta bëjnë vetëm, dhe për këtë arsye thonë, le ta bëjmë me këtë organizatë që është praktikisht në oborrin tonë, në fqinjësinë tonë.

Nëse Britania e Madhe mendon në këtë mënyrë – zyrtarisht jashtë Unionit dhe një vend i G7-ës, me armë bërthamore, anëtar i Këshillit të Sigurimit, një ish-perandori, etj. – nuk kemi nevojë të mendojmë për asnjë sekondë se ku të qëndrojmë dhe cilën rrugë të ndjekim. Kjo është arsyeja pse sjellje të caktuara në disa situata ngrenë pikëpyetje për mua, si të thuash, sepse nëse ju, si udhëheqje, nuk udhëhiqni, personi i zakonshëm që ju shikon në TV ose ndjek lëvizjet tuaja politike do të jetë edhe më pak i sigurt se cilën rrugë të ndjekë ose të mbështesë. Shpresoj se do të mbetemi të ankoruar fort me politika praktike, – jo me anëtarësim formal, por me politika praktike, të përditshme në kampin perëndimor, sepse çdo rrugë tjetër është e rrezikshme për ne. Është absolutisht e rrezikshme. Pavarësia, neutraliteti ushtarak,

CIVIL: A kanë institucionet në vendin tonë njohuritë, vullnetin dhe kapacitetin për t’u përballur me kërcënimet hibride? Në këtë kuptim, duhet t’ju pyes diçka hapur: sipas mendimit tuaj, si ekspert, si udhëheqës dhe si politikan, a e di kryeministri Mickoski se çfarë janë kërcënimet hibride? Sepse ne e dimë sa shumë folën ai dhe ministri i tij, përndryshe edhe avokati i tij personal, dhe një drejtor i një institucioni shtetëror përkatës në këtë drejtim, për kërcënimet hibride dhe se zjarret në vendet e mbeturinave janë kërcënime hibride, se ka kërcënime hibride kundër qeverisë së kryeministrit Mickoski. A e dinë ai dhe këta njerëz që nënkuptova se çfarë janë kërcënimet hibride sipas mendimit tuaj, nga ajo që thonë? Ata mund ta dinë, por a ju tregon ajo që thonë se ata e dinë se çfarë janë ato?

Pendarovski: Më lejoni të kthehem te pyetja juaj e parë. Pra, Maqedonia e Veriut, duke marrë parasysh kapacitetet që na janë dhënë, madhësinë e territorit, madhësinë e popullsisë, numrin – është në një pozicion shumë më të mirë sot për sa i përket arsimit, të njerëzve të arsimuar që dinë t’i rezistojnë kërcënimeve të tilla, gjë që është pasojë e drejtpërdrejtë e anëtarësimit tonë në NATO. Sidomos në vitin 2020, praktikisht kemi, nëse jo çdo ditë, atëherë çdo muaj, njerëz që vijnë si ekspertë nga vendet e NATO-s të cilët trajnojnë shërbimet tona jo vetëm në mbrojtje ose punët e brendshme, por në të gjitha agjencitë e tjera që merren me këtë çështje. Dhe mund t’ju them se në këtë moment jemi në një nivel të përshtatshëm në lidhje me potencialin që mund të

Pyetja është përsëri tani gjëja e dytë: a ka vullnet politik për ta njohur këtë si një kërcënim për Maqedoninë, jo vetëm si një detyrim ndaj aleancës perëndimore, anëtare e së cilës jemi zyrtarisht, dhe a keni ndërmend ta shtypni vërtet në terren? Duke u nisur jo vetëm nga ky shpjegim i dhënë nga një zyrtar i lartë përgjegjës pikërisht për këtë fushë – i cili shpjegoi se kërcënimet hibride janë diçka e ngjashme me një makinë hibride që funksionon me lloje të ndryshme karburanti dhe thjesht duhet të ndërroni butonin nga e majta në të djathtë – por do të kthehesha një vit më parë, te emërimi i një personi kyç si kreu i një institucioni kyç të sigurisë, i cili nuk ka kualifikimet dhe referencat profesionale për të qenë në atë pozicion dhe njohuritë e të cilit jo vetëm të gjuhës angleze, por edhe të lëndës që supozohet të drejtojë janë, për ta thënë butë, të dyshimta. Dhe kjo është gjuha, nuk dua të them në një formë të rreptë gjuhësore, është gjuha në të cilën kryhet komunikimi në Aleancën e NATO-s. Dyshoj se nga ajo pikë e tutje, këtyre njerëzve që janë vërtet të trajnuar dhe janë të gatshëm të investojnë në mbrojtjen e sigurisë së Maqedonisë, do t’u jepet një shans për ta bërë këtë. E dini, çdo herë ajo që ka më shumë rëndësi është nëse keni vullnetin politik për të luftuar për kauzën tuaj. Nuk ka më pak rëndësi se sa armë keni apo sa aftësi zotëroni.

Ukrainasit e demonstruan më së miri këtë. Në vitin 2022, për sa i përket përgatitjes ushtarake, ata ishin shumë nivele më poshtë se ku janë sot. Nga kjo perspektivë, ata duhet të ishin dorëzuar dhe të kishin nënshkruar kapitullimin po atë ditë. Por nëse ke zemër, siç thotë shprehja e vjetër, dhe nëse ke vullnet, ekziston një mënyrë, edhe në një kohë të shkurtër, për të fituar dhe mësuar njohuritë dhe aftësitë e duhura, edhe nëse nuk je gati. Pyetja është nëse dëshiron vërtet të jesh pjesë e asaj bote dhe nëse beson në ato vlera dhe parime.

Këtu qëndron dilema ime e vogël. Kjo është arsyeja pse ju thashë se nga fillimi deri në fund, si një vend i vogël, thjesht nuk mund të jeni në nivelin e, nuk e di, Gjermanisë apo Francës në përballjen me këto kërcënime. Përndryshe, edhe ata, për shkak se këto janë kërcënime relativisht të reja dhe shumëdimensionale, kjo nuk është një betejë territoriale për territore, e dini që kjo është vija e frontit, është më e thjeshtë të luftosh kur e di se kush është armiku. Kjo është mjaft e fshehur në manifestimet e saj të ndryshme.

Përndryshe, përsëri për vullnetin, sepse mendoj se është komponenti më i rëndësishëm i çdo strategjie shtetërore apo burrështetasish. Përmendët republikat baltike. Merrni Lituaninë ose Estoninë e vogël. Estonia është shumë më e vogël se ne në popullsi. Por kur shkon në Estoni – për shembull, në kryeqytet, në qendër, ka një monument që thotë se i është kushtuar të gjitha viktimave që ranë për lirinë e shtetit dhe u shkaktuan nga pushtuesi rus. Dhe ata e ngritën atë monument që ditën e parë që u bënë të pavarur.

Ne, edhe sot, nuk e dimë se kush janë armiqtë tanë të vërtetë. Pashë një sondazh të kohëve të fundit të opinionit publik, në të cilin, për fat të keq, maqedonasit etnikë janë të ndarë pesëdhjetë me pesëdhjetë për atë se kush është fajtor për pushtimin rus të Ukrainës. Kjo është shkatërruese për të gjitha strukturat politike që deri më tani nuk kanë arritur t’u shpjegojnë asnjë gjë të vetme në lidhje me pushtimin rus të Ukrainës, ka vetëm një gjë që duhet ta thuash jo një herë, e kam thënë shumë herë, duhet t’i bindësh njerëzit në një numër dominues se kauza ruse për të sulmuar Ukrainën është identike me mohimet e bëra nga shteti bullgar kundër maqedonasve. Asgjë më shumë, asgjë më pak. Identitet artificial, komb artificial, dhe thotë se ai vend është djepi i shtetit të lashtë rus. Pra, nëse nuk e shohim këtë, ndërsa jemi bllokuar për katër vjet nga ai vend fqinj, nuk e shihni se ata më të mëdhenjtë dhe më të fuqishmit po e bëjnë këtë, po shkatërrojnë fqinjët më të vegjël dhe keni pesëdhjetë me pesëdhjetë. Nuk e dini nëse Perëndimi e provokoi luftën, nëse Amerika e provokoi luftën, nëse zgjerimi i NATO-s e provokoi atë, dhe nuk e shihni se kjo ka të bëjë thjesht me ambiciet imperialiste të një personi të vetëm. Në këtë rast, ne si politikanë nuk e kemi bërë mirë punën tonë.

CIVIL: Pra, President Pendarovski, a po thoni që ne kemi kapacitetin, njerëzit dhe profesionistët—me siguri do ta dinit këtë meqenëse ishit president i vendit—por na mungon vullneti politik? Përkthyer, kjo do të thotë që strukturat qeverisëse ose elitat politike, nëse shikojmë më gjerësisht, thjesht nuk duan të pranojnë ose të marrin përgjegjësinë për ta mbajtur vendin brenda NATO-s, në rrugën euroatlantike, dhe për të ruajtur sigurinë dhe stabilitetin e këtij vendi?

Pendarovski: Nuk do të zgjidhja formulime kaq të prera. Megjithatë, në një vit e gjysmë të kaluar, kam zbuluar disa tendenca që tregojnë në atë drejtim. Dhe ja vetëm një informacion. Pra, partnerëve tanë perëndimorë iu desh një vit e gjysmë për të bindur këtë qeveri se Korridori VIII ka rëndësi strategjike. Korridori X nuk është i diskutueshëm, por Korridori VIII është thelbësor sepse lidh dy shtete anëtare të NATO-s. Edhe nëse nuk do të ishte për luftën në Ukrainë dhe pushtimin rus atje, ai korridor është thelbësor për sigurinë tonë. Dhe pas një viti e gjysmë, pas të gjitha llojeve të deklaratave mbi atë temë se tani do ta përparësojmë Korridorin X, nuk jemi të interesuar për këtë, e kështu me radhë, nuk duhet të habitemi kur planifikuesit në Perëndim të ulen dhe të thonë tani në lidhje me disa mikro-politikanë…

CIVIL: Një politikan madje tha se Korridori VIII është pjesë e idesë së një Shqipëria të Madhe.

Pendarovski: Po, për Iliridën, etj. Pra, këto deklarata janë pjesë e strukturës qeverisëse, nuk janë disa figura margjinale që janë të pranishme në çdo skenë politike, në çdo vend. Pra, këtu po flasim për njerëz që janë pjesë e qeverisë, që mbajnë portofole të rëndësishme, që përcaktojnë se çfarë vendimi do të merret. Shpresoj që ata të mos vazhdojnë në atë rrugë. Shpresoj dhe gjithashtu më vjen keq që është krijuar një situatë, domethënë, përmes anëtarësimit tonë të bllokuar ose rrugës drejt Bashkimit Evropian, është shfaqur një ndjenjë se Bashkimi Evropian nuk na do dhe se duhet të kërkojmë alternativa – sepse ata nuk na duan.

Patëm një deklaratë—e kam thënë 10 ose 15 vjet më parë—nga një nga ish-kryeministrat tanë i cili, duke dashur të justifikonte politikën e tij të qartë dhe vendimtare të vetë-izolimit, tha se ne jemi, e dini çfarë, ne jemi fëmija i padëshiruar i Evropës. Këto janë politika katastrofike kur vijnë nga goja e zyrtarëve të lartë.

CIVIL: Po, mirë, ju shmangët në mënyrë diplomatike të më thoni nëse mendoni se Mickoski i di se çfarë janë kërcënimet hibride, por nga përgjigjja juaj mund të nxirret përgjigja… Por, sa i prekshëm është sistemi demokratik i vendit nga aktorët e brendshëm, politikë, mediatikë, unë i quaj oligarkikë, qendra biznesi të pushtetit? Ata kontribuojnë drejtpërdrejt ose tërthorazi në erozionin e proceseve demokratike, por edhe në erozionin e institucioneve demokratike, gjë që është veçanërisht e rrezikshme për një vend të vogël që ende merret me mbetje, do të thoja, të tranzicionit të tij.

Pendarovski: Në çdo vend ka ato të ashtuquajtura shtylla që nuk janë të përcaktuara si të tilla në kushtetutë, por në thelb janë shtylla të kohezionit të shoqërisë dhe stabilitetit të shtetit dhe nëse këto shtylla fillojnë të lëkunden, ose nëse udhëheqësit në ato pak fusha fillojnë të mendojnë ndryshe dhe thonë, ne e kemi shtyrë këtë rrugë deri më tani, por nuk do të jetë mirë për ne si popull, si shtet… Deri më tani kemi folur për praninë ose mungesën dhe deri në çfarë mase mungesa e vullnetit politik për të vazhduar përgjatë kësaj rruge të ndershme perëndimore. Megjithatë, ju përmendët oligarkinë dhe përmendët median. Do të shtoja një segment tjetër të rëndësishëm në të gjitha ato strategji. Kjo është kisha ose feja, roli i fesë në vendin tonë. Në të gjithë këta sektorë ose segmente kryesore të shoqërisë, jetike për qëndrueshmërinë, për qëndrueshmërinë e një shoqërie për të duruar edhe në këtë shekull të trazuar të 21-të, kudo që e ndiejmë këtë mungesë ose hezitim midis udhëheqësve politikë të reflektuar atje, në shkallë të ndryshme. Nuk do të hyj në analizën e çështjeve të kishës tani, morëm një Tomos nga Serbia, nuk vazhduam të kërkonim Tomosin e vërtetë nga Patriarkana Ekumenike. Pra, do të ndalem këtu. Në media, mediat kanë qenë gjithmonë një pasqyrim i asaj që ndodh në fushën politike. Dhe në lidhje me oligarkinë për të cilën flitet shumë, dëgjoj teza se oligarkia nuk do që ne të shkojmë drejt Evropës dhe për këtë arsye supozohet se jemi të bllokuar. Ata nuk duan mbikëqyrje, monitorim, transparencë se si shpenzohen paratë, ekonomi tregu të bazuar në rregulla, etj. Gjithmonë pyes – Kush i zgjedh këta njerëz? Qoftë në politikë apo në ekonomi? Ne nuk kemi një elitë të imponuar në asnjë segment, madje as në politikë.

Pra, vendet baltike në vitet 1990, kur u bënë të pavarura, presidentët, kryeministrat ishin shumë shpesh ish-disidentë që kishin kaluar 30 vjet në Kanada, Amerikë ose Gjermani dhe ishin kthyer si presidentë dhe e kishin atë çip të ngulitur atje, dhe ndoshta kjo është arsyeja pse rruga e tyre ishte e ndryshme. Sigurisht, ka edhe shumë që kanë vuajtur nga ariu rus në histori. Në rastin tonë, të gjithë presidentët, kryeministrat, ministrat kryesorë, njerëzit më të pasur në Maqedoni, dinjitarët e kishës nuk importohen nga jashtë.

Ata vijnë nga ky popull, dhe ne i zgjedhim në zgjedhje ose janë një lloj produkti i asaj që po ndodh në fushën politike. Nuk po them që të gjithë jemi fajtorë. Por ju e dini shprehjen e vjetër: Çdo komb ka qeverinë që meriton. Kjo vlen edhe për oligarkinë që meriton. E njëjta gjë vlen edhe për kishën që meriton. Pra, nuk mund ta përjashtojmë veten duke thënë, nuk jam i interesuar për këtë, le të mendojnë ata atje lart, ata atje lart ose mendojnë për këtë ose jo. Por ata janë një nga ne, deri dje, ishin një nga ne. Ata jetojnë në këtë qytet dhe në këtë vend.

Dua të them se brenda strukturës politike, shumë shpesh në të gjitha vendet, shpesh nuk sheh asgjë më shumë sesa një pasqyrim të maqedonasit mesatar, ose qytetarit mesatar maqedonas. Nuk mendoj se ata që tani janë në pushtet politikisht, as ata që drejtojnë ekonominë maqedonase, as ata që udhëheqin Kishën Ortodokse Maqedonase, ndryshojnë ndjeshëm nga një qytetar mesatar maqedonas në botëkuptimin e tyre. Dhe pikërisht aty qëndron problemi kur bëhet fjalë për marrjen e vendimeve politike. Sepse ajo që mbart brenda teje nga vitet e tua formuese, përmes sistemit arsimor, përmes asaj që sheh në televizion që ndodh në institucionet politike – e gjithë kjo gjen pasqyrimin e saj konkret në vendimet që merr, dhe më vonë në ligjet që zbatohen për secilin prej nesh.

Pra, mendoj se na duhet një koncept krejtësisht i ri arsimor që do të fillonte që në moshë të vogël, që do t’u mësonte njerëzve vlerat e vërteta qytetare. Disa mund të thonë se është tepër vonë pas 35 vjetësh, por unë nuk mendoj se është tepër vonë. Më mirë vonë sesa kurrë. Dhe është absolutisht thelbësore të prezantohet, që në moshë të vogël, një lëndë – e cila është futur në disa vende evropiane – për të njohur ose gjetur mënyra për të arritur të vërtetën, për të dalluar lajmet e rreme. Pra, që në klasën e parë, ata duhet t’ju thonë se këto janë lajme të rreme, këto janë lajme të vërteta, në vend që thjesht të shikojnë pajisjet moderne dhe të supozojnë se ato përmbajnë të gjithë të vërtetën.

Më lejoni të ndaj një detaj se si disa njerëz — dhe do ta përfundoj me këtë, nuk do t’ju marr më kohë — një shembull konkret se si ka disa vende që kanë strategji afatgjata, prandaj janë të suksesshme pavarësisht ideologjisë që përfaqësojnë. Në këtë rast, Kina dhe shembulli i aplikacionit TikTok.

Disa ditë më parë, pashë një lajm të bazuar në një studim të kryer në një vend evropian, i cili thotë se aplikacioni TikTok, i cili është me origjinë kinez, u ofron të rinjve kinezë përmbajtje krejtësisht të ndryshme nga ajo e të rinjve evropianë. Thotë se ajo që u ofrohet të rinjve kinezë është, nga fillimi deri në fund, përmbajtje edukative. Ajo që ofrohet në Perëndim në Evropën Perëndimore dhe këtu dhe në Amerikë është argëtim dhe lajme të menjëhershme, argëtim i shpejtë, emocione të atij lloji dhe sensacionalizëm dhe një betejë për klikime pavarësisht përmbajtjes. Pra, Kina, pavarësisht ideologjisë që është dominuese midis tyre, ka strategjinë e duhur. Pra, që nga vitet e para, ata mësojnë të vetën. E shihni se çfarë shembulli të kundërt ka në Evropën Perëndimore. Disa shtete evropiane, të mëdha evropiane, po shqyrtojnë ndalimin e TikTok, për shembull, dhe mediave sociale të ngjashme për personat nën 16 vjeç. Nuk duhet ta ndaloni, duhet ta formësoni me përmbajtje të tillë që, gjatë viteve tuaja formuese, do t’ju bëjë një individ të qëndrueshëm që nuk do ta ndezë televizorin ose telefonin celular për të kuptuar se cila është e vërteta. Sepse do ta jetoni të vërtetën, do ta arrini vetë.

CIVIL: President, më keni dhënë shumicën e përgjigjeve në pyetjen në lidhje me rekomandimet tuaja, jo vetëm për aktorët kryesorë shoqërorë dhe politikë në vendin tonë, por edhe në Evropë. Por le të përfundojmë pikërisht në këtë pikë. Cilat janë rekomandimet tuaja për mbrojtjen e demokracisë, për mbrojtjen e demokracisë, për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut, për mbrojtjen e së vërtetës dhe institucioneve demokratike në vendin tonë, në rajon dhe në botë – shkurt? Ku duhet të investojmë më shumë? Në mbrojtje? Në arsim? Ju thatë se duhet të jetë në arsim, në media apo në partneritete ndërkombëtare?

Pendarovski: Duhet të investojmë kudo, por e dini, rrënja e problemeve në partneritetet ndërkombëtare, në siguri, në mbrojtje rrjedh nga arsimi i dobët ose i pamjaftueshëm. Nëse nuk mund ta dalloni të vërtetën nga e pavërteta, do të thotë se nuk ju është mësuar si ta bëni këtë. Dhe ajo që është e rëndësishme që ata ta dinë, jo vetëm ata që e udhëheqin vendin tani, nesër, pasnesër, por në përgjithësi – është se mbrojtja dhe siguria, si sektorë, shumë të rëndësishëm për çdo vend, janë vija ose pengesa e fundit ndaj ndikimeve të dëmshme të sigurisë.

Dhe nëse arrijmë në atë pikë, siç thonë ata, është një mjet i fundit, duhet të forcohet dhe duhet të kemi gjithnjë e më shumë njerëz të kualifikuar atje. Megjithatë, që nga vitet e para, duhet të krijojmë qytetarë. Nuk ka asnjë demokraci të pjekur në botë që nuk ka demokraci. Nëse nuk keni fëmijë, të rinj dhe madje njerëz në, nuk e di, moshë të mesme, të cilët i njohin të drejtat dhe liritë e njeriut, çfarë është e drejta për informacion të duhur, çfarë është e drejta për t’u shoqëruar, për të votuar, e drejta për të qenë të ndërgjegjshëm e kështu me radhë, nëse ata nuk e dinë rolin e institucioneve jetësore në shoqëri, atëherë do të jetë shumë e vështirë për ju të keni sukses me ndonjë investim të madh në mbrojtje dhe siguri, ta bëni atë vend të sigurt dhe ta bëni atë vërtet të përparuar dhe të begatë.

Një shembull i asaj që unë e quaj një sistem të kundërt të investimit në sektorët e gabuar, një disproporcion të investimeve, është Federata Ruse. Një shembull se si burimet duhet të shpërndahen siç duhet, është Kina. Pra, një vend po përpiqet të pushtojë territor që nuk është i veti; një vend tjetër po investon maksimalisht në zhvillimin e teknologjive të larta, teknologjive më të fundit, i quajnë ato “teknologji të përparuar”, dhe tani është pothuajse në të njëjtin nivel me Shtetet e Bashkuara, ku u shpikën këto teknologji.

Shikoni, me burimet që ka, Kina nuk është një vend shumë i pasur, është një vend i madh, por “për frymë” nuk është shumë e pasur për të qenë në gjendje t’i bëjë të dyja. Pra, Kina po investon më shumë në ato sektorë që praktikisht do ta zgjidhin betejën midis titanëve në shekullin e 21-të, jo në mbrojtje, jo në tanke, jo në aeroplanë, por në intelekt dhe teknologji të lartë.

Xhabir Deralla

Kamera dhe montazhi: Arian Mehmeti

Fotografia: Biljana Jordanovska

Prodhimi: CIVIL Media