Investime të ulëta në kërkim dhe inovacion, RMV po e humb “shkëlqimin” në kapitullin ‘Shkenca dhe kërkimi’

Duket se vendi po e humb “shkëlqimin” në kapitullin 25 ‘Shkenca dhe kërkimi’. Viti 2022, ishte i artë për vendin në këtë kapitull, duke marrë krejtësisht rekomandime të reja. Përkatësisht, vendi i kishte plotësuar të gjitha rekomandimet e dhëna. Por prej vitit 2023 nuk ka shumë lëvizje. Vendi ka bërë disa hapa përpara në fushën e shkencës dhe kërkimit, megjithatë, zbatimi i rekomandimeve të Komisionit është pjesërisht i realizuar dhe kërkohet një rritje e efikasitetit të burimeve shtetërore për kërkimin. Investimet në kërkim dhe inovacion mbeten të ulëta, duke kërkuar përmirësime në transferimin e teknologjisë dhe forcimin e bashkëpunimit akademik me biznesin, është konstatimi i përgjithshëm i Raportit të progresit për Maqedoninë e Veriut në këtë kapitull, raporton Portalb.mk.

Vendi është vlerësuar me nivel të mirë përgatitjeje në fushën e shkencës dhe kërkimit.

“Është bërë njëfarë progresi, veçanërisht duke miratuar Strategjinë e specializimit të zgjuar për 2024-2027, duke krijuar skemën rajonale të inovacionit të Institutit Evropian të Inovacionit dhe Teknologjisë (EIT RIS) dhe duke vazhduar pjesëmarrjen në Horizon Europe”, thuhet në raport.

Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar janë zbatuar vetëm pjesërisht dhe për këtë arsye mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:

• të rrisë efikasitetin e burimeve shtetërore për shkencën dhe kërkimin në përputhje me prioritetet e reja të Zonës Evropiane të Kërkimit;
• të promovojë dhe rrisë pjesëmarrjen në Horizon Europe;
• të përshpejtojë hartimin dhe zbatimin e masave të përfshira në strategjinë e specializimit të zgjuar

Në vitin 2023, Enti Shtetërore e Pronësisë Industriale regjistroi 581 patenta ndërsa Ministria e Arsimit dhe Shkencës shpalli thirrje për gjashtë veprime të reja në Zonën Evropiane të Kërkimit. Strategjia e Specializimit të zgjuar, dokumenti kryesor i politikave për inovacionin dhe kërkimin me prioritete të qarta sektoriale, dhe një plan veprimi dyvjeçar për 2024-2025 u miratuan në dhjetor 2023.

“Zbatimi filloi ngadalë pasi nuk u nda buxhet i rëndësishëm i shtetit për vitin 2024. Në përgjithësi investimet në kërkim dhe inovacion mbetën të ulëta (vetëm 0.38% e PBB-së 2022, ndërsa pjesëmarrja e sektorit privat në kërkim mbetet si në vitet e kaluara (0.1% e PBB-së). Udhërrëfyesi kombëtar i transferimit të teknologjisë ende nuk është zhvilluar. Autoritetet duhet të forcojnë pjesëmarrjen e tyre në Zonën e re Evropiane të Kërkimit dhe në Agjendën e re Evropiane të Inovacionit”, thuhet në raport.

Pjesëmarrja e vendit në Horizon Europe, programi kuadër i BE-së për kërkimin dhe inovacionin vazhdoi, ndërsa në vitin 2023 17 projekte morën 3.4 milionë euro financim (30% më pak financim se 2022). Udhërrëfyesi kombëtar i transferimit të teknologjisë ende nuk është zhvilluar. Autoritetet duhet të forcojnë pjesëmarrjen e tyre në Zonën e re Evropiane të Kërkimit dhe në Agjendën e re Evropiane të Inovacionit.

“Përsa i përket inovacionit, Tabela Evropiane e Inovacionit 2024 e klasifikon vendin si një ‘novator në zhvillim’ me një rezultat prej 45.1% të mesatares së BE-së, duke shënuar një rënie prej 4.5% krahasuar me vitin 2023. Fondi për Inovacionin dhe Zhvillimin Teknologjik filloi ristrukturimin në mënyrë që t’u përmbahen gjetjeve të Entit Shtetëror të Revizionit. Bashkëpunimi akademik i biznesit është rritur nga një program i posaçëm grantesh i nisur në fillim të vitit 2024”, thuhet në raport.

Kritikat kyçe për Maqedoninë e Veriut në fushën e shkencës dhe kërkimit:

1. Zbatimi i ngadaltë i rekomandimeve: Rekomandimet e Komisionit Evropian nga vitin e kaluar janë zbatuar vetëm pjesërisht dhe për këtë arsye ato mbeten të vlefshme. Kjo tregon se ka vonesa dhe mangësi në implementimin e strategjive dhe politikave të propozuara.
2. Investime të ulëta në kërkim dhe inovacion: Investimet në kërkim dhe inovacion mbeten shumë të ulëta, vetëm 0.38% e PBB-së në vitin 2022. Kjo është shumë më pak se niveli i nevojshëm për të stimuluar zhvillimin dhe avancimin e kërkimit shkencor dhe inovacionit në vend.
3. Pjesëmarrje e ulët e sektorit privat: Pjesëmarrja e sektorit privat në kërkimin shkencor është e ulët, duke mbetur në nivelin 0.1% të PBB-së, një shifër e papërfillshme për të nxitur zhvillimin e inovacionit dhe për të krijuar bashkëpunime më të forta mes akademisë dhe industrisë.
4. Mungesa e buxhetit për Strategjinë e Specializimit të Zgjuar: Pavarësisht miratimit të Strategjisë së Specializimit të Zgjuar për periudhën 2024-2027, zbatimi i saj ka filluar ngadalë për shkak të mungesës së një buxheti të rëndësishëm shtetëror për vitin 2024. Kjo tregon një mangësi të vullnetit politik dhe një mosangazhim të duhur për të mbështetur këtë sektor të rëndësishëm.
5. Pjesëmarrje e ulët në Horizon Europe: Pjesëmarrja e vendit në programin Horizon Europe ka rënë në vitin 2023, me një financim 30% më të ulët se vitin e kaluar. Kjo ka ndikuar negativisht në mundësitë e financimit të projekteve kërkimore dhe inovative, duke kufizuar potencialin e vendit për të kontribuar dhe përfituar nga programet evropiane.
6. Mungesa e udhërrëfyesit kombëtar për transferimin e teknologjisë: Udhërrëfyesi kombëtar për transferimin e teknologjisë nuk është zhvilluar ende, duke kufizuar mundësinë e zhvillimit të ekosistemit të inovacionit dhe kërkimit në vend.
7. Përkeqësimi në Tabelën Evropiane të Inovacionit: Vendi është renditur si “novator në zhvillim” në Tabelën Evropiane të Inovacionit për vitin 2024, me një rezultat prej 45.1% të mesatares së BE-së, që tregon një rënie prej 4.5% krahasuar me vitin 2023. Ky rezultat tregon se Maqedonia e Veriut është prapa në krahasim me shumicën e vendeve të tjera të BE-së përsa i përket nivelit të inovacionit.

Në përgjithësi, kritikat lidhen me mungesën e investimeve të mjaftueshme, zbatimin e ngadaltë të strategjive, pjesëmarrjen e ulët të sektorit privat, dhe nevojën për të forcuar bashkëpunimin ndërinstitucional dhe ndërkombëtar në kërkim dhe inovacion.

Arritje pozitive të Maqedonisë së Veriut në fushën e shkencës dhe kërkimit përfshijnë:

1. Miratimi i Strategjisë së Specializimit të Zgjuar për 2024-2027: Kjo strategji ka si qëllim të orientojë zhvillimin e kërkimit dhe inovacionit në sektorët e veçantë të vendit, duke u fokusuar në përmirësimin e rezultateve dhe ndihmën për integrimin më të thellë në hapësirën evropiane të kërkimit.
2. Regjistrimi i patentimeve: Enti Shtetëror i Pronësisë Industriale ka regjistruar 581 patenta, duke treguar një rritje në aktivitetin e patentave dhe të krijimit të inovacioneve.
3. Përmirësimi i bashkëpunimit akademik-biznes: Bashkëpunimi midis akademisë dhe sektorit privat është rritur, përmes një programi grantesh të nisur në vitin 2024, i cili ka për qëllim të nxisë inovacionin dhe zhvillimin e teknologjisë.
4. Pjesëmarrja në veprime të reja në Zonën Evropiane të Kërkimit: Ministria e Arsimit dhe Shkencës shpalli thirrje për gjashtë veprime të reja në këtë zonë, duke treguar një angazhim për të rritur lidhjet me kërkimin dhe zhvillimin shkencor në nivel evropian.

Këto arritje tregojnë disa përparime në integrimin e Maqedonisë së Veriut në hapësirën e kërkimit dhe inovacionit evropian, megjithatë, ka ende sfida që duhen adresuar.

Kujtojmë se më mirë në këtë kapitull Maqedonia është vlerësuar gjatë vitit 2022, ku ishte ndër të rrallët kapituj me rekomandime të reja. Megjithatë, as gjatë vitit 2023 nuk ndodhej keq.

• LEXO: RMV-ja qëndron mirë në kapitullin “Shkenca dhe kërkimi”, por jo si vitin e kaluar kur u zbatuan të gjitha rekomandimet

Ndryshe@, Raporti i KE-së për progresin në reforma të vendeve kandidate për anëtarësim në BE, u publikua më 30 tetor. Në fushën e luftimit dhe parandalimit të luftës kundër korrupsionit u tha se Maqedonia e Veriut nuk ka bërë përparim dhe se korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha dhe është një çështje shqetësuese serioze. Korniza institucionale për luftën kundër korrupsionit është e vendosur dhe është e kënaqshme për sa i përket masave parandaluese, megjithatë, nevojitet përmirësim në zbatimin e ligjit. 

• LEXO: U publikua Raporti i progresit për RMV-në: Korrupsioni mbetet shumë i përhapur, ndryshimet kushtetuese duhen bërë