Tatjana Hilsher-Boguseviç: Pushtetarët të gjejnë zgjidhje ligjore më efikase për zgjedhje demokratike, përfaqësimi i grave të mos lihet pasdore

Gjatë organizimit të zgjedhjeve demokratike, një nga sfidat me të cilat ballafaqohen shtetet që kanë regjim demokratik relativisht të ri, posaçërisht vendet që kanë dalë nga regjimi komunist është se mos-pasja e ingerencave të qarta si dhe resurseve të mjaftueshme e institucioneve të menaxhimit të zgjedhjeve. Kultura e futjes së ndryshimeve të paplota në ligjet zgjedhore mu para zgjedhjeve e dëmton procesin demokratik ndërsa gratë janë shumë pak të përfaqësuara gjatë gjithë proceseve zgjedhore. Kështu shprehet ekspertja ndërkombëtare për zgjedhje demokratike dhe për çështje gjinore, Tatjana Hilsher-Boguseviç në intervistën për Portalb.mk.  Hilsher-Boguseviç ka përvojë pesëmbëdhjetëvjeçare në këtë fushë.  

Në bazë të përvojës suaj si vëzhguese e zgjedhjeve dhe këshilltare për reformat zgjedhore, kryesisht në vendet post-sovjetike dhe ish-komuniste, a mund të na thoni se si këto vende janë të ndryshme apo të ngjashme kur bëhet fjalë për zgjedhjet demokratike?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Faleminderit. Pyetje interesante. Është gjithashtu interesante se si e keni formuluar atë, duke theksuar se gjithmonë do të ketë disa dallime dhe disa ngjashmëri ndërmjet proceseve dhe keni plotësisht të drejtë për këtë.

Nëse shohim disa nga sfidat e përbashkëta me të cilat përballen shumë demokraci më të reja ose në zhvillim, me siguri do të theksoja tre probleme që mendoj se janë më të rëndësishmet.

Para së gjithash, dobësia e institucioneve demokratike. Sfida është se shumë institucione, siç janë organet e menaxhimit të zgjedhjeve, institucionet përgjegjëse për regjistrimin e votuesve, mbikëqyrja e financimit të fushatave ose zgjidhja e kontesteve zgjedhore, në mënyrë ligjore ose në praktikë, shpesh nuk kanë një mandat të qartë për të bërë atë që e bëjnë. Ata gjithashtu nuk kanë kapacitetet dhe resurse. Kjo ndonjëherë është si rezultat i rregullativës ligjore, por edhe i praktikës, pasi këto institucione shpesh, në disa vende, janë subjekt i presionit nga faktorët politikë ose nga pushteti ekzekutiv. Ky presion në thelb i bën ata më të lëndueshëm dhe e cenon besimin e votuesve.

Unë do ta veçoja këtë problem. Një aspekt tjetër është polarizimi politik dhe mungesa e besimit publik në zgjedhjet si mekanizëm kryesor i drejtë për ndryshime politike. Kjo shpesh cenohet nga praktika si blerja e votave, keqpërdorimi i resurseve administrative, por edhe në aspekt të mediave.

Dezinformatat?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Dezinformatat, keni plotësisht të drejtë. Besimi i votuesve në zgjedhjet si mekanizëm kryesor për ndryshim është shumë i brishtë dhe duhet mbrojtur. Gjithashtu, do të doja të theksoja pjesëmarrjen dhe përfaqësimin – gjithëpërfshirjen, si e tillë – dhe përfaqësimin e grupeve të ndryshme, qofshin ato gra, pakicat kombëtare, personat me aftësi të kufizuara etj. Në shumë shtete tashmë ka ligje për të krijuar një bazë ligjore për pjesëmarrje. Problemi është se këto ligje shpesh nuk zbatohen. Si rezultat i kësaj, ne jemi dëshmitarë të pjesëmarrjes së pamjaftueshme nga grupet vulnerabile dhe komunitetet e tjera, zërat e të cilëve mbeten të padëgjuara në procesin zgjedhor. Këtu vërej ngjashmëri në sfidat me të cilat përballen vende të ndryshme.

Dhe a ka ndonjë ndryshim? Mendoj, e kuptojmë se ka një ndryshim nga shteti në shtet, por cili është ndryshimi kryesor, nga një rajon në tjetrin? A është njëri më i avancuar se tjetri?

Atë që do të veçoja si një element interesant, ndoshta, është se në disa shtete, siç thoni ju, janë shumë të ndryshme për shkak të sistemeve të ndryshme zgjedhore. Megjithatë, për shumë vende, faktorët e jashtëm luajnë një rol të rëndësishëm motivues – siç është mundësia e anëtarësimit në BE ose hyrja në familjen evropiane.

Që të jenë më demokratike…

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Po! Sepse ka nevojë për harmonizim; ligjet duhet të harmonizohen me normat evropiane. Por, gjithashtu, shërben edhe si një mundësi për të rishikuar dhe zbatuar reformat e shumëpritura. Për shembull, rishikimi i kushtetutave apo reforma të tjera strukturore. Në Maqedoninë e Veriut ky motivim ishte i konsiderueshëm në të kaluarën dhe rezultoi me progres të caktuar. Megjithatë, ky motivim duket se është në rënie. Tani shohim një faktor të ngjashëm motivues në vende si Moldavia, Gjeorgjia dhe Ukraina që përballen me perspektiva të reja për t’iu bashkuar familjes evropiane.

Mund të thuhet se ky është motivim.

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Po, edhe ndonjëherë mungon. Në shumë vende nuk ekziston kjo nxitje e jashtme. Pa të është shumë vështirë të arrihet ndryshim.

E përmendët Maqedoninë. Ishit këtu në vitin 2018 si konsultuese kryesore për përfaqësimin e reformave zgjedhore. A mund të na thoni shkurtimisht si ishte kjo përvojë? Çfarë punuat këtu dhe cilat ishin sfidat kryesore?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Ishte vërtet një përvojë shumë interesante për mua. Pastaj isha konsultuese për OSBE ODIHR. Isha e thirrur si mbështetje për projektin për Ballkanin Perëndimor, i cili konkretisht ishte i fokusuar reformat zgjedhore. Roli im ishte si këshilltare e grupit të punës të formuar në kuadër të Ministrisë së Drejtësisë për të shqyrtuar rekomandimet e bëra nga OSBE/ODIHR për disa cikle zgjedhore të kaluara dhe për të këshilluar se si këto rekomandime mund të zbatohen në praktikë.

Për mua kjo ishte shumë interesante sepse paraqet një format që vlerësohet shumë në praktikën ndërkombëtare. Pse? Sepse Maqedonia e Veriut, si të gjitha vendet e tjera pjesëmarrëse në OSBE, është e përkushtuar të veprojë sipas rekomandimeve të kaluara. Kështu, vetë procesi tregoi harmonizim me ato rekomandime. Ishte gjithëpërfshirës, ​​i bazuar në bashkëpunimin ndërpartiak për përmirësimin e proceseve zgjedhore dhe u përfshinë organizatat civile. Grupi i punës përgatiti shumë propozime gjithëpërfshirëse për përmirësimin e procedurave zgjedhore dhe kodit zgjedhor.

Çfarë ndodhi pastaj?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Nuk është gjendja kaq optimiste. Kur përfundoi procesi, ndodhën dy gjëra të mëdha. Fillimisht, ndodhi referendumi, i cili ua hoqi vëmendjen ligjvënësve nga çështjet zgjedhore. Së dyti, kodi zgjedhor u ndryshua pesë-gjashtë herë.

Po, së paku pesë herë.

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Formati i njëjtë i grupit të punës u formua së paku tre herë. Vazhduan të zhvillohen rekomandime të avancuara, por vetëm një numër i vogël i atyre rekomandimeve u bënë plotësim të kodit zgjedhor. Një problem është që ekziston një shprehi e vazhdueshme këtu në Maqedoninë e Veriut….

Një kulturë?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Po. Kultura e futjes së ndryshimeve të paplota në ligjet zgjedhore drejtpërdrejt para zgjedhjeve. Këto ndryshime shpesh pasqyrojnë realitetin e drejtpërdrejtë politik ose marrëveshjet, por nuk nxitin revizion gjithëpërfshirës të ligjeve.

Dhe në fakt, gjithmonë para zgjedhjeve hyjmë në një rreth magjeps. Dhe, çfarëdo të jetë këshilla juaj kryesore. Kur mund të bëni një rezyme, si mund ta përmirësojmë këtë, përveçse të kemi vullnet politik dhe të jemi vend demokratik?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Është e nevojshme të vazhdohet në të njëjtën rrugë. Përbërësit, nëse mund të quhen kështu, janë të saktë. Si shtet apo si institucione, si palë të interesuara – pavarësisht nëse bëhet fjalë për shoqërinë civile apo partinë politike – këta janë hapat e duhura. Është e nevojshme vetëm vërtet të zbatohet deri në fund. Propozimet dhe përmirësimet duhet të paraqiten për diskutim në parlament në formën gjithëpërfshirëse siç janë përgatitur, sepse ka njohuri, ka përvojë dhe ka argumente të mira.

Mungon vetëm zbatimi… Të kalojmë te çështjet gjinore. Dëshiroj të përmend se, sipas raportit të monitorimit të Metamorfozis, në zgjedhjet e fundit parlamentare në Maqedoni në përgjithësi ka pasur përfaqësim të pamjaftueshëm të grave në media. Si mund ta përmirësojmë këtë në përgjithësi?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Ky është fokusi i punës sime aktuale për IFES. Në fakt, ne vërtet i shfrytëzuam shumë konstatimet e Metamorfozës dhe u përpoqëm ta shfrytëzojmë atë për ta shqyrtuar edhe mbulimin redaktues të grave në portalet online apo portalet e internetit dhe në reklamimin politik. Për shkak të këtij fokusi të dyfishtë, tani kaluam disa ditë në Tetovë dhe Shtip, për të biseduar me bashkëbiseduesit se çfarë mund të jenë zgjidhjet e kësaj situate. Dhe më duhet të them se, të paktën nga këndvështrimi im, ne duhet ta shikojmë situatën nga dy anë. Nga njëra anë, janë mediat – portalet online – dhe roli që ato mund të luajnë në përmirësimin e situatës. Nga ana tjetër, këtu janë edhe partitë politike sepse në fund të fundit ato janë rojtarët. Ata janë komunikuesit për sa u përket informacioneve që do të shpërndahen.

Nëse fokusohemi te partitë politike, mendoj se është shumë e rëndësishme të pyesin: A jemi duke caktuar mjaft gra për të folur, për të dhënë intervista, për shembull, për çështje kryesore strategjike? A emërojmë gra dhe, me këtë, a tregojmë se gratë kanë të drejtën e fjalës, kanë mendime dhe kanë pasur vetëbesim për të folur për këto çështje? Gjithashtu, a përdorin edhe  vetë partitë politike gjuhë të ndjeshme gjinore? Të gjitha këto pyetje janë shumë të rëndësishme dhe mund të dërgojnë një sinjal shumë pozitiv dhe domethënës për sa i përket mënyrës sesi perceptohen gratë.

Një dimension tjetër për të cilin diskutuam është se reklamat politike gjatë zgjedhjeve mbulohen nga mjetet shtetërore. Janë paratë e taksapaguesve. Në fakt, është praktikë e mirë ndërkombëtare dhe krejt normale të bëhen kërkesa se si shpenzohen këto para. Për shembull, një mundësi për të cilën bisedojmë është futja e të ashtuquajturave “masa të orientuara gjinore”. Për shembull, partive politike mund t’u kërkohet të shpenzojnë 30 ose 40% të mjeteve të tyre ose hapësirë mediatike konkretisht për promovimin e grave. Shembuj të tillë ekzistojnë në praktikën ndërkombëtare dhe të gjithë funksionojnë në mënyrë shumë efektive.

Një qasje tjetër është të dedikohet një pjesë e mjeteve, ndoshta edhe në nivel shtetëror, që do të jenë në dispozicion për partitë politike të kualifikuara për punë me orientim gjinor gjatë mandatit parlamentar. Kjo do të thotë se fokusi nuk do të jetë vetëm te zgjedhjet, por edhe te masat integruese që synojnë të përmirësojnë përfaqësimin mediatik të grave në tërësi. Në praktikën ndërkombëtare ka shumë shembuj se si mund të bëhet kjo. Në thelb, ideja qendrore është që mjetet publike duhej doemos të përdoren për qëllime të rëndësishme publike, duke përfshirë barazinë gjinore.

Por kur thoni se barazia gjinore është shumë e rëndësishme, a mund të na thoni pse është e rëndësishme që ky mbulim mediatik të mos jetë vetëm gjatë zgjedhjeve por në përgjithësi? Pse është e rëndësishme të zgjerohet sfera dhe të mundësohet përfaqësim adekuat i grave?

Tatjana Hilsher-Boguseviç: Në thelb, sepse mediat – dhe tani gjithnjë e më shumë edhe mediat online edhe mediat sociale – janë burimi parësor i informacioneve politike për qytetarët dhe votuesit. Ata marrin informacion nga atje dhe kanë një rol të rëndësishëm në formësimin e pamjes që na prezantohet, apo jo? Kur gratë përjashtohen plotësisht nga mbulimi, ose kur gratë nuk përfaqësohen si faktorë të pavarur, kompetentë, por nëpërmjet sensacionalizmit apo përfaqësimit stereotipik në rolet familjare, kjo është pamja që e projektojmë si shoqëri. Për votuesit, kjo normalizon idenë se politika nuk është për gratë, se është një hapësirë ​​për burrat që janë më kompetentë apo profesionistë. Ky perceptim ndikon dukshëm në sjelljen e votuesve, si për shembull nëse kur shohin emrin e një gruaje në fletëvotim nxit motivim pozitiv ose hezitim.

Mediat kanë rol të madh në atë se si përcillen këto mesazhe. A mund të ndani “truke” dhe këshilla për atë se si mund të përmirësohen mediat në këtë aspekt?

Tatjana Hilsher-Boguseviç:  Nëse fokusohemi konkretisht në portalet online – dhe pikërisht kjo është ajo në të cilën jemi fokusuar aktualisht – tashmë ekzistojnë masa të caktuara. Problemi aktualisht është se mediat online nuk njihen si ofrues të shërbimeve mediatike. Kjo duhet të zgjidhet për të siguruar rregullimin dhe monitorimin.

Në anën pozitive, tashmë ekzistojnë mekanizma të mjaftueshme vetërregulluese përmes Shoqatës së Gazetarëve, Këshillit të Etikës dhe Agjencisë për Shërbime Audio dhe Audio Vizuale. Ekzistojnë kode të sjelljes që ofrojnë udhëzime të mjaftueshme. Do të ishte një hap pozitiv nëse portalet online mbështesin zyrtarisht këto instrumente ose regjistrohen vullnetarisht në regjistrin e mediave online të Këshillit të Etikës. Duke u bashkuar këtyre instrumenteve, ata sinjalizojnë përkushtimin e tyre ndaj këtyre parimeve.

Gjithashtu, ndryshimet janë kryesore dhe themelore, siç është përqendrimi në thelbin e asaj që e thonë gratë – kështu që do të theksohet kompetenca e tyre dhe do të hiqet fokusi nga pamja e tyre ose nga veshja që e mbajnë. Kjo do të rriste rëndësinë e zërave të grave në televizion, në portalet online dhe në shoqëri.