‘Politikat sociale dhe punësimi’ në RMV me suksese të kufizuara dhe mungesë reformash të thella

Maqedonia e Veriut ka arritur përparim në fushën e politikës sociale dhe punësimit, por sërish mbetet me përgatitje mesatare. Shkalla e papunësisë është ulur dhe përfitimet e ndihmës sociale janë rritur, ndërsa shkalla e varfërisë ka rënë, megjithatë ajo mbetet ende e lartë, vlerëson raporti i Progresit për Kapitullin 19: Politika sociale dhe punësimi. Përsa i përket Inspektoratit Shtetëror të Punës, i njëjti ka përmirësuar kapacitetet e tij, por akoma kërkohen përmirësime, veçanërisht për sigurinë në punë. Edhe pse janë ndërmarrë masa për të mbështetur personat me aftësi të kufizuara, romët dhe të papunët afatgjatë, nevojiten përmirësime në sistemin e mbrojtjes sociale dhe forcimin e dialogut social midis punëdhënësve dhe punëtorëve, raporton Portalb.mk.

Masa kryesore për luftimin e papunësisë së të rinjve mbetet Skema e Garancisë Rinore. Gjithashtu, miratimi i strategjive për formalizimin e ekonomisë informale dhe për mbështetje sociale për kategoritë e rrezikuara ka avancuar, por decentralizimi i ndihmës sociale mbetet në nivele të moderuara.

Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar janë zbatuar vetëm pjesërisht dhe për këtë arsye mbeten kryesisht të vlefshme.

Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:

• të vazhdojë të zbatojë strategjitë e aktivizimit të tregut të punës për të rinjtë, të papunët afatgjatë dhe individët me aftësi të ulëta, si dhe për gratë, personat me aftësi të kufizuara dhe romët, dhe të sigurojë që këto masa të vlerësohen siç duhet;
• të rrisë kapacitetet e Inspektoratit Shtetëror të Punës për të trajtuar çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë dhe shëndetin në punë, të ngrisë një sistem për monitorimin e lëndimeve dhe vdekjeve në punë dhe forcin e i dialogut social dypalësh midis punëdhënësve dhe punëtorëve;
• të krijojë një kuadër monitorimi dhe vlerësimi për shërbimet sociale dhe avancimin e reformës së mbrojtjes sociale, duke krijuar lidhje më të forta me nismat për aktivizimin e punësimit dhe forcimin e dialogut social.

Ndërkohë që janë ndërmarrë hapa për të adresuar problemet, situata në lidhje me sigurinë në punë dhe vdekjet mbetet shqetësuese dhe kërkon përmirësime të mëtejshme.

“Inspektorati Shtetëror i Punës (IShP) i rriti aftësitë e tij duke punësuar 25 inspektorë shtesë dhe duke kryer sesione të shumta trajnimi, por nevojiten përmirësime të mëtejshme, veçanërisht në fushën e sigurisë në punë. Nga janari deri në dhjetor 2023, inspektorët e ISHP-së kanë kryer gjithsej 22.938 mbikëqyrje inspektuese duke konstatuar mangësi dhe parregullsi, për të cilat janë marrë gjithsej 5.543 vendime. Për shkelje të dispozitave janë lëshuar gjithsej 994 urdhërpagesa, janë ngritur 112 kallëzime për kundërvajtje, si dhe 35 kallëzime penale. Pas riorganizimit shtetëror në vitin 2024, Inspektorati Shtetëror i Punës tashmë është nën Ministrinë e Ekonomisë dhe Punës. Autoritetet duhet të miratojnë një plan veprimi për sigurinë dhe shëndetin në punë për periudhën 2024-2025.”, thuhet në raport.

Kritikat kyçe të BE-së në këtë kapitull

• Për shëndetin dhe sigurinë në punë, Ligji i ri për sigurinë dhe shëndetin në punë ende nuk është miratuar.
• Sa i përket dialogut social, zbatimi dhe miratimi i marrëveshjeve kolektive në sektorin privat mbeti i dobët. Ligji për zgjidhjen paqësore të kontesteve të punës ende nuk është zbatuar. 
• Kapaciteti i Agjencisë së Punësimit duhet të përmirësohet më tej, me synimin për të rritur efektivitetin dhe efikasitetin e ofrimit të masave aktive të tregut të punës dhe Garancisë për Rininë.
• Niveli i përgatitjes për pjesëmarrjen në Fondin Social Evropian mbetet i moderuar. 
• Sistemi i monitorimit dhe vlerësimit për shërbimet sociale dhe sistemi i centralizuar i TI-së për gjurmimin e skemave të ndihmës sociale mungojnë dhe qasja e shërbimeve sociale duhet të rritet.
• Decentralizimi i ndihmës sociale është ende i moderuar.
• Burimet njerëzore të Komisionit për vlerësimin e aftësisë së kufizuar duhet të forcohen.
• Për mosdiskriminimin në punësim dhe politikën sociale, Ligji për marrëdhëniet e punës duhet të harmonizohet me Ligjin për parandalimin dhe mbrojtjen nga diskriminimi.
• Diskriminimi në bazë të punësimit dhe marrëdhënieve të punës ishte i përhapur në rastet e raportuara tek Avokati i Popullit dhe Komisioni për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Diskriminimi.
• Për barazinë ndërmjet grave dhe burrave në punësim dhe politika sociale, hendeku i dukshëm gjinor në tregun e punës vazhdon. Gratë në Maqedoninë e Veriut janë dukshëm më pak aktive në tregun e punës sesa burrat.

Arritjet gjatë periudhës raportuese

• Masa kryesore që adreson papunësinë e të rinjve mbetet Skema e Garancisë për Rininë dhe zbatimi i tij ka vazhduar në të gjithë vendin, pas miratimit të Planit të Zbatimit të Garancisë Rinore për 2023-2026.
• Në fund të vitit 2023 janë regjistruar gjithsej 23.619 persona (11.675 gra) në të gjithë vendin, 8.404 prej të cilëve të punësuar dhe 1.849 kanë marrë pjesë në masa aktive punësimi që nuk rezultojnë në punësim të drejtpërdrejtë por rrisin punësueshmërinë e tyre. Garancia për të rinjtë përfshinte 1.423 romë, si një nga kategoritë vulnerabël në tregun e punës.
• Gjatë periudhës raportuese janë zbatuar Plani Operativ për Programet dhe Masat Aktive të Punësimit dhe Shërbimet e Tregut të Punës 2023 dhe Garancia për Rininë duke mbuluar 12.788 persona, veçanërisht të rinjtë. Në vitin 2023, 46% e përfituesve të masave aktive të punësimit ishin gra, 1,6% persona me aftësi të kufizuara, 64% të rinj dhe 4,2% romë.
• Autoritetet për përfshirje dhe mbrojtje sociale miratuan Ligjin për mbështetjen financiare të kategorive të rrezikuara sociale të qytetarëve.
• Autoritetet, në konsultim me aktorët përkatës, miratuan një sërë masash sociale për përfituesit e pensioneve me pensione të ulëta. Pensionet u rregulluan dy herë në vitin 2023, duke rezultuar në rritje prej 14%.
• Është bërë progres në zbatimin e strategjisë kombëtare të deinstitucionalizimit 2018-2027. Në dhjetor 2023, qeveria miratoi strategjinë kombëtare për të drejtat e personave me aftësi të kufizuara për 2023-2030 dhe Planin e veprimit për 2023-2026. Qeveria miratoi një plan të ri veprimi për strategjinë e deinstitucionalizimit për 2022-2024.
• Janë krijuar shërbime të tilla si kujdesi në shtëpi, ndihma personale, jetesa e mbështetur dhe kujdesi për pushim.
• U miratua metodologjia për licencimin dhe përcaktimin e kostove të shërbimeve sociale dhe u licencuan ofruesit jopublik të shërbimeve sociale. Që nga prilli i vitit 2024, 119 ofrues të licencuar të shërbimeve sociale me kapacitet për t’u shërbyer 4700 përfituesve janë lejuar sipas Ligjit për mbrojtjen sociale.
• Kapacitetet për kujdesin ndaj fëmijëve dhe parashkollor u rritën gjatë rritjes në 1072 vende deri në mars 2024. Ky kapacitet mbulon 34.5% të fëmijëve të moshës 0-6 vjeç dhe 45.5% të fëmijëve 3-6 vjeç.

Ndryshe, vlerësimi i Komisionit Evropian për Kapitullin 19: Politika sociale dhe punësimi gjatë vitit 2023, ishe njëjtë si edhe këtë vit, pra me përgatitje mesatare. Kapaciteti për zbatimin e politikave dhe legjislacionin e punës u vlerësua se nuk është rritur dhe ishte vërejtur zvogëlim i numrit të stafit kompetent në institucionet publike. Kapaciteti i Inspektoratit Shtetëror të Punës (ISHP) gjithashtu u tha se është i pamjaftueshëm.

• LEXO: RMV-ja me kapacitet të dobët për zbatimin e politikave dhe legjislacionin e punës

Kujtojmë se, Raporti i KE-së për progresin në reforma të vendeve kandidate për anëtarësim në BE, u publikua më 30 tetor. Në fushën e luftimit dhe parandalimit të luftës kundër korrupsionit u tha se Maqedonia e Veriut nuk ka bërë përparim dhe se korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha dhe është një çështje shqetësuese serioze. Korniza institucionale për luftën kundër korrupsionit është e vendosur dhe është e kënaqshme për sa i përket masave parandaluese, megjithatë, nevojitet përmirësim në zbatimin e ligjit. 

• LEXO: U publikua Raporti i progresit për RMV-në: Korrupsioni mbetet shumë i përhapur, ndryshimet kushtetuese duhen bërë