USAID-i është “shpallur i vdekur”, seirxhinjtë mund të marrin frymë të lehtësuar

Stuhia e reagimeve pas shfuqizimit të USAID-it në mbarë botën nuk mund të kalojë pa gjuhën klasike të urrejtjes “në steroide” në vendin tonë, e cila shpërthen me “kreativitet” të paparë, madje bën thirrje për futjen e censurës në media dhe akuzat që përfituesit e ndihmës janë agjentë të huaj. Sigurisht që nuk është e ndaluar të kritikohet puna e USAID-it, por nëse shikojmë të gjitha projektet që Agjencia ka financuar në vend, nuk mund të mos shohim përfitimet për qytetarët, shkruan Vërtetmatësi.

Shkruajnë: Stojan Sinadinov, Matej Trojaçinec

Ngrirja e asistencës financiare për shoqërinë civile dhe sektorin joqeveritar përmes Agjencisë së Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar, USAID (ose USAID, siç përmendet rëndom në media) ka shkaktuar një stuhi reagimesh në vend, me pikëpamje krejtësisht të kundërta. Një agjenci e pavarur e qeverisë së Shteteve të Bashkuara për administrimin e ndihmës civile të huaj dhe zhvillimit, ajo u themelua në vitin 1961 nga Presidenti John F. Kennedy – fillimisht nga Kongresi i SHBA-ve si Akti i Ndihmës së Jashtme, dhe më pas me urdhër ekzekutiv nga Kennedy – me qëllim të bashkimit të disa organizatave dhe programeve të ndihmës së huaj ekzistuese më parë nën një agjenci.

Ajo zbaton programe për shëndetin global, lehtësimin e fatkeqësive, zhvillimin socio-ekonomik, mbrojtjen e mjedisit, qeverisjen demokratike dhe arsimin. Me financime mesatare vjetore prej rreth 23 miliardë dollarë që nga viti 2001, USAID është një nga agjencitë më të mëdha të ndihmës zyrtare në botë dhe përbën më shumë se gjysmën e të gjithë ndihmës së huaj të SHBA-ve – më e larta në botë në terma absolutë të dollarëve. USAID ka misione në mbi 100 vende, kryesisht në Afrikë, Azi, Amerikën Latine, Lindjen e Mesme dhe Evropën Lindore, është përshkrimi i portofolit të USAID-it në Wikipedia nga viti 2001.

Agjencia punëson më shumë se 10,000 njerëz, është ofruesi më i madh i ndihmave humanitare në botë dhe të dhënat për vitin 2023 – sipas një raporti të Shërbimit Hulumtues të Kongresit jopartiak – tregojnë se ka shpërndarë 40 miliardë dollarë për projekte në mbarë botën, që përfaqëson rreth 42 për qind të ndihmës totale humanitare të Kombeve të Bashkuara. Në vitin 2024, buxheti i USAID-it ishte vetëm 0.3 për qind e totalit të shpenzimeve federale, nga 0.5 për qind në vitin 1980.

Shfuqizimi i USAID-it

Manjati i teknologjisë Elon Musk, si frontmeni i Presidentit Donald Trump në misionin e tij për të reduktuar administratën federale, është kreu i Departamentit të sapoformuar të Efikasitetit të Qeverisë (DOGE). Trump ngriu pothuajse të gjithë ndihmën e huaj në janar dhe Musk njoftoi në fillim të shkurtit se procedura për shfuqizimin e USAID-it kishte filluar.

“Duke nderuar” USAID-in me kualifikime si një “fole gjarpri të marksistëve radikalë të majtë që e urrejnë Amerikën”, “gjë e keqe” dhe një “organizatë kriminale”, Musk përhapi teorinë e konspiracionit kundër Agjencisë në mediat sociale, kryesisht në “X”-in e tij.

Shumica e rreth 160 postimeve të Musk për USAID-in janë përgjigje ndaj disa llogarive të vogla por të verifikuara dhe me ndikim, shumë prej tyre duke përdorur pseudonime. Më të njohurat – duke përfshirë postimet nga Wall Street Apes, Kanekoa the Great, Chief Nerd dhe Autism Capital – janë parë qindra milionë herë, të rritura nga Musk dhe 216 milionë ndjekësit e tij, sipas X Metrics. Ndërsa teoritë përhapen, ato ripaketohen dhe në shumë raste shtohen për të plotësuar pretendimet, shkruan NBC News.

Media thotë në analizën e saj se një rishikim i profileve të llogarisë “X” zbulon një luftë të gjatë kundër USAID-it si një forcë dashakeqe, duke nxitur teoritë e konspiracionit.

Modeli është i ngjashëm me atë të luajtur me të ashtuquajturat “Twitter Files” në vitin 2022, kur narrativat e kornizuara në mënyrë selektive dhe dokumentet e brendshme të nxjerra jashtë kontekstit u përdorën për të përforcuar akuzat për një komplot të gjerë të censurës qeveritare. Dhe ka të ngjarë të vazhdojë nën Trumpin dhe Muskun, të cilët kanë një histori të shitjes së gënjeshtrave, shkruan NBC News.

Më 12 shkurt 2025, inspektori i përgjithshëm i USAID-it, Paul Martin, u shkarkua përmes emailit. Procedura për shfuqizimin e USAID-it duket kaotike (faqja e internetit e Agjencisë nuk funksionon që nga 27 janari, punonjësit u dërguan me leje të detyruar dhe pas përfundimit të saj u ndalua hyrja në zyrat. Ushtruesi i detyrës së Administratorit të Agjencisë është Sekretari i Shtetit, Marco Rubio, dhe planet aktuale janë që USAID të shkrihet në Agjencinë e Shtetit,të njohur si Stejt Departamenti. Vendosja e USAID-it nën Stejt Deparatamentin ka shkaktuar reagimin e demokratëve në Kongresin Amerikan, të cilët kanë paralajmëruar hapa kundër vendimeve të Trump për USAID-in.

Sido që të jetë turbullira në administratën e re amerikane dhe politika e saj e re ndaj botës, nuk mund të kalojë pa reagime kontradiktore në rrjetet sociale në vendin tonë. Natyrisht, më të pasionuarit tashmë e kanë “shpallur USAID-in të vdekur” – duke ndjekur shembullin e ngathët të ish-kryetarit të Bashkësisë Fetare Islame, Reis Sulejman Rexhepi, i cili në rolin e tij si “mjek” e shpalli të vdekur koronavirusin në vitin 2020 – duke mos kursyer në sharje dhe vulgaritet (këtu dhe këtu), duke i deklaruar shpeshherë pranuesit e ndihmave të USAID-it si tradhëtarë dhe spiun qëllimi i të cilëve është shkatrimi i “vlerave tradicionale”.

Ndër sharësit më të shkathët janë personazhet e njohur me gjuhën e tyre edhe më të njohur të urrejtjes dhe diskriminimin me gamën më të gjerë (këtu, këtu dhe këtu) të cilët e kanë kapur fuqishëm këto ditë, të cilëve u kanë dhënë sinjalizuesit “të gjithëdijshëm” (këtu, këtu dhe këtu) që në funksionimin e USAID-it në Maqedoninë e Veriut ku shohin vetëm një teori konspirative, dhe qëllimi i USAID-it ishte t’u shiste emrin grekëve dhe të lidhte një marrëveshje të dëmshme me Bullgarinë dhe gjatë rrugës të dëmtonte arsimimin e të rinjve.

Kjo gjuhë urrejtjeje “me steroide” shpërthen me “kreativitet” të paparë që kërkon edhe vendosjen e censurës në media për emisionet televizive dhe projektet e Transmetimit Publik të RTM-së, ndoshta si masë demokratike ndaj “agjentëve të huaj”.

Nga ana tjetër, nuk është e papritur që të gjitha këto kritika ndaj shpenzimeve të USAID-it të shkojnë paralelisht me dezinformatat e dëmshme dhe ndikimin pro-rus. Këto narrativa zakonisht i pozicionojnë zyrtarët e USAID-it si agjentë të huaj të profilit të lartë (këtë herë të CIA-s amerikane) të cilët bredhin në vend dhe minojnë sistemin e sigurisë. Ato janë të plotësuara me pikëpamjet se Rusia është fituese në luftën në Ukrainë:

Putini po i merr tokë Ukrainës, Trump po i merr burimet natyrore Ukrainës. Kështu funksionojnë marrëveshjet mes superfuqive ushtarake dhe ato bërthamore dhe për më tepër, Trump vjen nga një prejardhje biznesi dhe si një biznesmen me përvojë,që e di se do të duhet të bëjë biznes me Putinin, shkruan Janko Baçev, lider i partisë së hapur pro-ruse, “Edinstvena Makeedonija”, në një postim në rrjetin social Facebook.

Megjithë akuzat arbitrare dhe të paargumentuara (këtu dhe këtu) se SHBA-ja “derdhi” miliona dollarë që përfunduan në xhepat e qytetarëve maqedonas dhe burokratëve “të maqedonizuar” amerikanë, të cilët nuk shihnin fare problem në financimin e disa mediave dhe kështu hapjen e një rruge për kontroll nën maskën e lirisë, pavarësisë, si dhe pretendimet se me këto para është financuar revulucioni laraman dha LSDM-ja. Për efektet reale të ndihmës së USAID-it ende mund të dëgjohen në rrjetet sociale, përfshirë atë të profesoreshës Zhaneta Trajkovska nga Instituti për Studime të Komunikimit:

Gruevski u largua nga Maqedonia, por sjelljet e tij nuk u larguan nga vendi, mbetëf në përkrahësit dhe ekzekutorët e tij që nuk i ishin prezent prej vitesh, të fshehur në vrima. I shikoj se si u ngopen që u mbyll USAID-i se nuk do të financojnë më “armiqtë” e tyre ideologjikë, pra mbaroi, është fundi për këto organizata joqeveritare dhe mediatike (sepse ato janë më të rëndësishmet, jo mbështetja që USAID-i dha për shkollat, spitalet, mbrojtjen kulturore, ekonominë, legjislacionin etj.). Të dashur miq, këto organizata, ose shumica prej tyre, kanë punuar në kohën e Gruevskit, në kohën e Zaevës, në kohën e Brankos, në kohën e Ljupços dhe tani në kohën e Mickovskit dhe do të vazhdojnë të punojnë. Kjo është historia me pak fjalë, për keqardhje, shkruan ndër të tjera Trajkovska në statusin e saj në Facebook.

Përfitimet e ndihmës së USAID-it i shohin edhe të tjerët, duke renditur projektet që kanë mundësuar zhvillimin e komunave, sektorit joqeveritar dhe civil (këtu, këtu dhe këtu), pa marrë parasysh se kryeministri aktual Hristijan Mickoski nuk mund ose nuk dëshiron të shohë dhe të pranojë se do të ketë institucione shtetërore që do të preken nga vendimi i presidentit amerikan Donald Trump për ndalimin e e përkohshëm të financimit të Maqedonisë.

Nga qytetarët për qytetarët

Sigurisht që nuk është e ndaluar të kritikohet, por nëse shikojmë të gjitha projektet që USAID-i i ka financuar në Maqedoni, nuk mund të mos shohim përfitimet për qytetarët. Projekte për sipërmarrës dhe biznese, pjesëmarrje qytetare, fëmijë me dëmtime në shikim, bujqësi, energji, dhe projekte nga të cilat shumë qytetarë kanë pasur përfitime direkte dhe indirekte. Të gjitha këto projekte ishin transparente dhe deri në ngrirjen e Agjencisë, ishin të azhuuara dhe publikuara në ueb faqen e USAID-it.

Sipas Aleksandar Krzhalovskit, i cili është një nga udhëheqësit e sektorit joqeveritar në vend, ngrirja e ndihmës së USAID-it do të ndikojë në sektorin e shoqërisë civile, por nuk do ta shkatërrojë atë. Ai beson se shteti me pasivitetin e tij ndaj rregullimit ia ka lënë këtë sektor financimit të huaj, gjë që ka rritur varësinë nga ndihma financiare nga jashtë.

Sllovenia, për shembull, nuk kishte fare mbështetje të huaj për shoqërinë civile vendase, dhe pjesërisht për shkak të kësaj, por edhe për shkak të vetëdijes së udhëheqjes shtetërore atje se ky sektor është i rëndësishëm për zhvillimin e vendit, ajo menjëherë mori përsipër ose vazhdoi dhe rriti fondet për këto organizata. Për ilustrim, alokimet për organizatat e shoqërisë civile nga buxheti i Sllovenisë vitin e kaluar iu afruan 600 milionë eurove, ose katër për qind e buxhetit total prej 15 miliardë eurosh. Dhe tek ne për një dekadë të tërë nuk i ka kaluar rreth 10 milionë euro, ndërsa buxheti ka arritur në 6 miliardë euro këtë vit dhe është dyfishuar në një dekadë, pra nuk është as 0.2 për qind e buxhetit të shtetit, ka analizuar Krzhalovski në një intervistë për “Respublika”.

Ai thotë se edhe pse fondet e USAID-it janë të mëdha (rreth 30 milionë dollarë në vit), ato përbëjnë rreth 20 për qind të të hyrave totale vjetore të organizatave të shoqërisë civile.

Ky ndikim nuk do të jetë vendimtar për funksionimin e mëtejshëm të tyre. Me përjashtim të disave që janë plotësisht të varur nga ato fonde. Por ende nuk është e qartë se çfarë do të thotë saktësisht urdhri i presidentit Trump dhe çfarë efekti do të ketë në Maqedoni – do të duhet të presim që të kalojnë tre muajt e paraparë për vlerësimin e programeve aktive, për të parë se çfarë do të mbijetojë dhe çfarë do të ndërpritet, thekson Krzhallovski.

Sipas Krzhallovskit, situata e imponuar duhet të forcojë nevojën për burime më të qëndrueshme të financimit nga donatorët e tjerë, si qeveria, sektori i korporatave, bizneset dhe qytetarët.

Megjithatë, koha do të jetë testi më i mirë nëse sektori civil mund të funksionojë sipas modelit – nga qytetarët për qytetarët.