Banka Botërore: Maqedonia e Veriut vatër për rreziqe klimatike, fatkeqësitë ekstreme të motit do të shpeshtohen
Maqedonia e Veriut është vatër për rreziqe të ndryshme klimatike dhe natyrore, si përmbytjet dhe rritja e rrezikut për zjarre në pyje. Për më tepër, ndryshimet klimatike përkeqësojnë qasjen në ujë të pastër, duke rritur mundësitë për sëmundje të transmetuara përmes ujit. Ngjarjet ekstreme klimatike kanë shkaktuar humbje të mëdha ekonomike në të kaluarën, me […]
Maqedonia e Veriut është vatër për rreziqe të ndryshme klimatike dhe natyrore, si përmbytjet dhe rritja e rrezikut për zjarre në pyje. Për më tepër, ndryshimet klimatike përkeqësojnë qasjen në ujë të pastër, duke rritur mundësitë për sëmundje të transmetuara përmes ujit. Ngjarjet ekstreme klimatike kanë shkaktuar humbje të mëdha ekonomike në të kaluarën, me një total prej rreth 667 milionë dollarë gjatë 20 viteve të fundit. Përmbytjet e vitit 2015, për shembull, sollën 7 viktima dhe prekën mbi 100,000 banorë, duke shkaktuar dëme prej 107.4 milionë dollarësh, thuhet në raportin e Bankës Botërore me titull “Raporti i klimës dhe zhvillimit të vendit”.
“Vendi ka një histori të gjatë përmbytjesh shkatërruese dhe e ardhmja do të sjellë më shumë ngjarje ekstreme të motit të paparashikueshëm, me intensitet të lartë (për shembull, në formën e shirave të rrëmbyeshëm dhe valët e të nxehtit). Dekadat e fundit janë karakterizuar nga një rritje e faktorëve stresues të lidhur me temperaturat e larta, thatësirat dhe rreziqet e intensifikuara të zjarreve – të gjitha këto kërcënojnë të minojnë stabilitetin e vendit
dhe produktivitetit”, thuhet në raportin e Bankës Botërore.
Përveç kësaj, Maqedonia e Veriut është një nga vendet më të ndjeshme ndaj katastrofave natyrore në rajon, me përmbytjet dhe ngjarjet ekstreme të motit që pritet të bëhen më të shpeshta dhe më të paparashikueshme në të ardhmen. Për shkak të mungesës së investimeve në përshtatje me klimën, vendi mund të përballet me humbje që arrijnë deri në 4% të PBB-së deri në vitin 2050, në skenarin më pesimist. Dëmet ekonomike janë të ndjeshme veçanërisht në sektorin e bujqësisë, ku fermerët familjarë janë më të prekurit për shkak të mungesës së sigurimeve bujqësore, sistemeve të ujitjes dhe mbrojtjes nga breshëri.
Politikat për ndryshimet klimatike në Maqedoninë e Veriut janë të ndikuara nga faktorë të jashtëm dhe angazhime ndërkombëtare, si Marrëveshja e Parisit dhe Konventa Kornizë e Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike. Megjithëse janë bërë disa hapa përpara, si përgatitja e Projektligjit për Veprim Klimatik, vendit i mungon ende një kornizë e plotë ligjore për përshtatjen dhe qëndrueshmërinë klimatike. Si palë në Traktatin e Komunitetit të Energjisë, Maqedonia e Veriut është angazhuar të harmonizojë legjislacionin e saj për energjinë dhe klimën me acquis communautaire të BE-së, megjithatë, ajo ende nuk ka përcaktuar një objektiv për arritjen e emetimeve zero deri në vitin 2050. Kapacitetet institucionale të vendit për veprim klimatik po përmirësohen, por nevojitet më shumë për të forcuar koordinimin ndërmjet ministrive dhe agjencive relevante. Një element kyç për veprimin klimatik është kapitali njerëzor, pasi kërkohet që forca e punës të jetë në gjendje të përballojë kërkesat për aftësi të reja që vijnë me tranzicionin drejt një ekonomie të gjelbër.
Disa nga pikat kyçe të raportit për Maqedoninë e Veriut:
- Zhvillimi ekonomik dhe kostot mjedisore: Maqedonia e Veriut ka bërë përparim në rritjen ekonomike, duke rritur PBB-në për frymë dhe duke ulur varfërinë, por kjo është arritur me kosto të larta për mjedisin dhe shëndetin publik, me nivele të larta të ndotjes së ajrit dhe intensitet të lartë të energjisë dhe karbonit.
- Vurnerabiliteti ndaj ndryshimeve klimatike: Vendi është i ekspozuar ndaj rreziqeve klimatike si përmbytjet, nxehtësia ekstreme dhe zjarret në pyje, të cilat kanë shkaktuar humbje të mëdha ekonomike dhe pasoja për shëndetin publik. Pritet që këto rreziqe të rriten në të ardhmen.
- Mungesa e Kornizës Ligjore: Maqedonia e Veriut ka bërë hapa përpara në përmirësimin e politikave të saj klimatike, por i mungon ende një kornizë e plotë ligjore për përshtatjen ndaj klimës dhe forcimin e qëndrueshmërisë ndaj katastrofave natyrore.
- Përfitimet e investimeve në përshtatje ndaj klimës: Investimet në masat për përshtatje ndaj ndryshimeve klimatike mund të shmangin humbjet ekonomike dhe të përmirësojnë zhvillimin ekonomik. Nevojiten rreth 6.4 miliardë dollarë për investime deri në vitin 2050 për të mbrojtur vendin nga pasojat e ndryshimeve klimatike.
- Rëndësia e tranzicionit të drejtë: Tranzicioni drejt një ekonomie të gjelbër do të ketë ndikime të pabarabarta, veçanërisht për punëtorët në sektorët e ndjeshëm ndaj ndryshimeve si industria e qymyrit. Është thelbësore që tranzicioni të shoqërohet me masa për aftësimin dhe mbështetjen e punëtorëve.
- Dekarbonizimi dhe tranzicioni energjetik: Vendi mund të arrijë objektivat për uljen e emetimeve deri në vitin 2030 duke mbyllur termocentralet me qymyr dhe zgjeruar burimet e energjisë së rinovueshme. Tranzicioni drejt një sistemi energjetik të qëndrueshëm kërkon investime të mëdha, kryesisht nga sektori privat.
- Kapitali njerëzor dhe edukimi: Tranzicioni i gjelbër do të kërkojë përmirësime në aftësimin e forcës së punës dhe reformimin e sistemit të arsimit për t’iu përshtatur nevojave të ekonomisë së re me karbon të ulët.
Investimet në përshtatjen ndaj klimës do të sjellin përfitime të mëdha. Për t’i mbrojtur njerëzit dhe pronat nga pasojat e ndryshimeve klimatike, Maqedonia e Veriut duhet të investojë rreth 6.4 miliardë dollarë gjatë dekadës së ardhshme. Kjo paketë fillestare investimi do të përfaqësonte rreth 0.8% deri në 1.2% të PBB-së çdo vit deri në vitin 2050. Investimet e tilla do të krijonin një “Divident Triple-A”, që përfshin: (1) shmangien e humbjeve, (2) përshpejtimin e potencialit ekonomik, dhe (3) rritjen e bashkëpërfitimeve sociale dhe mjedisore. Kjo gjithashtu do të nxisë rritjen e vendeve të punës dhe përmirësimin e aftësive, ndërkohë që përmirësimet në sektorin e arsimit mund të nxisin sjellje proklimatike.
Në sektorin e energjisë, Maqedonia e Veriut mund të arrijë qëllimet e saj për uljen e emetimeve deri në vitin 2030, duke mbyllur termocentralet me qymyr dhe duke zgjeruar ndjeshëm kapacitetet e energjisë diellore dhe të erës. Gjithashtu, kërkohet përmirësimi i ndjeshëm i eficiencës së energjisë dhe përdorimi në shkallë të gjerë i burimeve të energjisë zero-karbon në sektorët e transportit, ngrohjes dhe industrisë. Arritja e emetimeve zero deri në vitin 2050 do të kërkonte investime të mëdha, të cilat mund të përballohen kryesisht nga sektori privat, duke mobilizuar financime përmes emetimit të obligacioneve të gjelbra dhe shfrytëzimit të fondeve të BE-së.
Tranzicioni i gjelbër do të duhet të jetë i drejtë dhe të përfshijë mbështetje për grupet më të prekura. Ky tranzicion do të ketë një ndikim të rëndësishëm në familjet e varfra dhe rajonet e varura nga industria e qymyrit, veçanërisht Pelagonia dhe rajoni Jugperëndimor, të cilat do të kenë nevojë për diversifikim ekonomik. Investimet në kapitalin njerëzor, përfshirë aftësimin dhe ri-kualifikimin e punëtorëve, do të jenë thelbësore për një tranzicion të suksesshëm.
Maqedonia e Veriut është një vend me të ardhura të mesme të larta, i cili synon të bëhet anëtar i Bashkimit Evropian (BE), por zhvillimi i saj ekonomik është arritur me një kosto të lartë për mjedisin dhe shëndetin. Vendin e karakterizon një përparim i qëndrueshëm ekonomik, me rritjen e Produktit të Brendshëm Bruto (PBB) për frymë nga 34% e mesatares së BE-së në vitin 2009, në 41.5% në vitin 2021. Po ashtu, varfëria është ulur ndjeshëm. Megjithatë, intensiteti i lartë i energjisë dhe karbonit, sidomos krahasuar me mesataren e BE-së, është një problem i rëndësishëm, ndërkohë që ndotja e ajrit është një shqetësim madhor, veçanërisht në kryeqytetin Shkup dhe në zonat urbane afër termocentraleve, konstaton raporti.
Kujtojmë se raporti i Fondit Monetar Ndërkombëtar i publikuar më 26 janar të këtij viti ka shfaqur poashtu të dhëna shqetësuese për Maqedoninë e Veriut. Parashikimet janë të frikshme. Sipas raportit, Maqedonia e Veriut është e ekspozuar ndaj ndryshimeve klimatike dhe rreziqeve natyrore që paraqesin rreziqe thelbësore për sigurinë publike dhe infrastrukturën publike. Përmbytjet dhe zjarret, edhe në këtë raport, parashikohen të bëhen më të shpeshta dhe ekstreme pasi ndryshimet klimatike ndryshojnë temperaturat dhe modelet klimatike.
FMN parashikon se çdo dhjetëvjeçar të ardhshëm Maqedonia e Veriut mund të përballet me përmbytje potencialisht kërcënuese për jetën e njerëzve.
