Për 18% ka rënë popullsia e fëmijëve në RMV në vitet 2011-2023, romët përballen me përjashtim të rëndë
Maqedonia e Veriut po përjeton ndryshime të rëndësishme demografike, me rënie prej 18 përqind të popullsisë së fëmijëve nga viti 2011 në 2023 dhe shkallë të ulët të lindshmërisë prej 1.5 shumë më poshtë se norma e zëvendësimit, që tregon një rënie të popullsisë, tregon raporti i UNICEF-it. Urbanizimi është në rritje, me 63 përqind […]
Maqedonia e Veriut po përjeton ndryshime të rëndësishme demografike, me rënie prej 18 përqind të popullsisë së fëmijëve nga viti 2011 në 2023 dhe shkallë të ulët të lindshmërisë prej 1.5 shumë më poshtë se norma e zëvendësimit, që tregon një rënie të popullsisë, tregon raporti i UNICEF-it. Urbanizimi është në rritje, me 63 përqind të fëmijëve që tani jetojnë në zonat urbane. Vendi gjithashtu përballet me model të qëndrueshëm të migrimit neto negativ, me 1,000 më shumë njerëz që largohen sesa hyjnë në vit, përveç gjatë COVID-19. Shërbimet thelbësore, megjithatë, nuk janë përshtatur siç duhet me këto ndryshime demografike, gjë që ndikon negativisht në kapacitetin e tyre për të përmbushur nevojat në zhvillim të popullsisë, veçanërisht nevojat e fëmijëve dhe grupeve më të cenueshme, transmeton Portalb.mk.
Pandemia e COVID-19, e ndjekur nga lufta në Ukrainë dhe krizat pasuese të energjisë dhe ushqimit, kanë ndikuar fuqishëm në Maqedoninë e Veriut, duke e tendosur ekonominë e saj, duke bllokuar punësimin dhe duke krijuar efekte të pakëndshme në shërbimet thelbësore, si shëndetësia, arsimi dhe mbrojtja sociale. Këto sfida kanë përkeqësuar dobësitë ekzistuese dhe kanë zgjeruar pabarazitë, veçanërisht duke prekur popullsinë e margjinalizuar.
Sidoqoftë, UNICEF thotë se Maqedonia e Veriut ka demonstruar përkushtim dhe përparim në përmirësimin e mirëqenies dhe të drejtave të fëmijëve përmes reformave të politikave dhe bashkëpunimit me organet ndërkombëtare. Ndërkohë që ka tendencë pozitive në shumë tregues të rezultateve të të drejtave të fëmijëve, boshllëqe të konsiderueshme vazhdojnë në krahasim me mesataret e BE-së dhe rajonit, me pabarazi të ndikuara nga pasuria, përkatësia etnike dhe gjeografia.
Fëmijët romë janë veçanërisht të pafavorizuar për shumicën e treguesve, si dhe fëmijët në kuintilet më të ulëta të pasurisë. Ndarja urbane në fshat është e ndryshueshme: fëmijët që jetojnë në zonat rurale janë të pafavorizuar në arsimin parashkollor, ndërsa ata në zonat urbane përjetojnë nivele më të larta të varfërisë.
Raporti i UNICEF-it ka identifikuar disa sfida kryesore të vazhdueshme dhe të reja për fëmijët:
Rritja e varfërisë së fëmijëve dhe e privimit
Rritja e varfërisë së fëmijëve dhe e privimit material mbetet një nxitës i rëndësishëm i pabarazisë mes fëmijëve dhe të rinjve, me 32.7 përqind të fëmijëve që jetojnë nën kufirin kombëtar të varfërisë (krahasuar me 23 përqind të popullsisë), dhe një shkallë veçanërisht e lartë prej 79 përqind te fëmijët romë. Ndihma sociale është e kufizuar, me një ndarje prej vetëm 1.3 për qind të PBB-së. Vetëm 22.6 përqind e familjeve me fëmijë nga 0 deri në 15 vjeç marrin përfitime në para për fëmijë ose familje, krahasuar me 88.4 përqind të BE-së.
Përgjigjet e pamjaftueshme ndaj varfërisë së fëmijëve përfshijnë mbulim të kufizuar të përfitimeve sociale, investime të ulëta në shërbimet sociale që adresojnë përjashtimin social, të dhëna të pamjaftueshme për varfërinë e fëmijëve dhe barrierat e qasjes. Për më tepër, barrierat e komunikimit dhe institucionale i pengojnë familjet e kualifikuara të kenë qasje në mbështetje, duke përjetësuar shkallën e lartë të varfërisë dhe privimin material midis popullatave të cenueshme.
Rezultatet e të nxënit në rënie
Rezultatet e të nxënit janë në rënie dhe treguesit e sistemit arsimor mbeten dukshëm prapa standardeve të BE-së, me vetëm disa çështje që i atribuohen ndikimit të pandemisë COVID-19. Në vitin 2022, 66 përqind e nxënësve nuk arritën aftësi themelore në lexim, 74 përqind nuk arritën aftësi në matematikë dhe 65 përqind nuk arritën aftësi në shkencë. Pabarazitë socio-ekonomike dhe etnike i zgjerojnë më tej këto boshllëqe, me fëmijët romë dhe me të ardhura të ulëta në mënyrë disproporcionale nën mesataren kombëtare.
Pjesëmarrja e organizuar e mësimit para shkollës fillore është e ulët në 50 përqind, krahasuar me 85.6 përqind në BE, me më pak se 8 për ind të fëmijëve romë të regjistruar në institucionet parashkollore. Të dhënat mbi normat e përfundimit dhe nivelet jashtë shkollimit janë jo të besueshme, me të dhëna të disponueshme që tregojnë pabarazi të konsiderueshme në shkallën e përfundimit të fëmijëve romë. Sipas një raporti të Bankës Botërore, rreth 14,000 nxënës të shkollave fillore dhe 22,000 të shkollave mesme janë jashtë shkollës.
Dhuna ndaj fëmijëve mbetet problem i përhapur
Dhuna ndaj fëmijëve mbetet një problem i përhapur dhe forma të reja po shfaqen, si dhuna në internet dhe dhuna e lehtësuar nga teknologjia, me një rritje të përmbajtjeve shfrytëzuese dhe të dëmshme në internet për fëmijët. Pothuajse tre të katërtat e të gjithë fëmijëve (73 përqind) janë të ekspozuar ndaj disiplinës së dhunshme në shtëpi – shkalla e ndëshkimit fizik dhe agresionit psikologjik është edhe më e lartë për djemtë, fëmijët romë dhe fëmijët me aftësi të kufizuara.
Ngjashëm me situatën në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, dhuna e bashkëmoshatarëve është e rëndësishme, me 19 përqind të nxënësve që përjetojnë bullizëm. Vendi ka gjithashtu një prevalencë të lartë të martesave të fëmijëve (8 përqind), duke prekur veçanërisht gratë dhe vajzat rome (45 përqind), ato me arsim të ulët dhe me prejardhje më të ulët socio-ekonomike.
Fëmijët romë në Maqedoninë e Veriut përballen me përjashtim të rëndë
Fëmijët romë në Maqedoninë e Veriut përballen me përjashtim të rëndë, me shkallë veçanërisht të lartë të varfërisë dhe privimit, dhe regjistrim dhe arritje të ulëta arsimore në krahasim me mesataret kombëtare. Barrierat strukturore – të tilla si masat e kufizuara të institucionalizuara për mbështetje të përshtatur dhe diskriminimi institucional – kufizojnë përdorimin e shërbimeve sociale, duke përjetësuar një cikël varfërie dhe përjashtimi në brezin e ardhshëm. Diskriminimi shpesh nuk raportohet për shkak të frikës ose dorëheqjes, duke theksuar nevojën për politika dhe burime të synuara për të thyer këtë cikël dhe për të siguruar përfshirjen efektive të komuniteteve rome.
Cilësia e dobët e ajrit rrit sëmundjet te fëmijët
Vendi përballet me rreziqe të konsiderueshme për shëndetin mjedisor, me cilësi jashtëzakonisht të dobët të ajrit, valë të të nxehtit më të shpeshta dhe të rënda dhe reagim të kufizuar institucional për të zbutur rreziqet për fëmijët. Shkalla e vdekshmërisë e standardizuar sipas moshës për shkak të ndotjes së ajrit në familje dhe ambient është 96 për 100,000—më shumë se dyfishi i mesatares së BE-së dhe rajonit. Në vitin 2019, sëmundjet e frymëmarrjes shkaktuan 39,8 përqind të sëmundshmërisë së fëmijëve, duke ndikuar veçanërisht në zonat urbane. Me një nivel mesatar vjetor PM2.5 që është pesë herë më i lartë se rekomandimet e OBSH-së dhe më shumë se dyfishi i mesatares së BE-së, cilësia e ajrit në Maqedoninë e Veriut është më e keqja në Ballkanin Perëndimor.
Sfidat kryesore përfshijnë politika dhe korniza institucionale të pamjaftueshme të ndjeshme ndaj fëmijëve në nivel qendror dhe lokal, dhe burime të kufizuara të drejtuara në shkolla dhe objekte shëndetësore për të adresuar rreziqet mjedisore. Angazhimi publik në mbrojtjen e mjedisit është ende i ulët, pasi shqetësimet ekonomike lënë në hije çështjet mjedisore, duke theksuar nevojën për stimuj për të mbështetur tranzicionin e gjelbër, rritjen e investimeve në përshtatjen klimatike dhe përfshirjen e komunitetit në përpjekjet zbutëse.
Kequshqyerje, nënushqyerje dhe obezitet
Kequshqyerja manifestohet si në nënushqyerjen që prek fëmijët e vegjël romë, ashtu edhe në mbipeshën dhe obezitetin në popullatën e përgjithshme të fëmijëve. Praktikat e ushqyerjes me gji janë shqetësuese, me vetëm 10 përqind të fëmijëve që ushqehen me gji brenda një ore pas lindjes dhe 28 pë qind ushqehen ekskluzivisht me gji për gjashtë muajt e parë, shumë më poshtë mesatares globale prej 48 përqind. Pothuajse një e treta e fëmijëve të moshës 7 deri në 9 vjeç janë mbipeshë dhe rreth 15 përqind janë obezë, me djemtë më të prekur se vajzat.
Zhvendosja drejt dietave të dendura me energji dhe pa lëndë ushqyese për shkak të urbanizimit i përkeqëson këto çështje, duke nënvizuar nevojën për ndërhyrje të shëndetit publik për të përmirësuar zakonet dietike që nga mosha më e hershme dhe për të promovuar aktivitetin fizik. Sfida të tjera përfshijnë kontrolle të dobëta rregullatore mbi marketingun e ushqimeve të pashëndetshme, mbështetje dhe këshillim joadekuat për ushqyerjen me gji nga profesionistët e kujdesit shëndetësor, programe të kufizuara të mbështetjes së prindërve, norma kulturore që pengojnë ushqyerjen me gji dhe barriera financiare që kufizojnë aksesin në ushqime të shëndetshme, veçanërisht në mesin e popullatës rome.
Disa nga tendencat e tjera përfshijnë:
- Normat e vdekshmërisë së fëmijëve janë në rënie dhe afër mesatareve të BE-së, me përmirësime në pabarazitë etnike. Megjithatë, sektori i kujdesit shëndetësor lufton me investime të ulëta dhe mbulim të kufizuar në kujdesin parandalues dhe ushqimin që ndikojnë në shëndetin e fëmijëve. Rreth 20,000 fëmijëve u mungon sigurimi shëndetësor efektiv dhe rrjedhimisht qasja e duhur në shërbimet e kujdesit shëndetësor.
- Shqetësimet për shëndetin mendor po rriten mes adoleshentëve, me 30 përqind që raportojnë depresion mesatar deri në të rëndë dhe 42,1 përqind kanë përjetuar ankth gjatë COVID-19 dhe qasje të kufizuar në shërbimet e shëndetit mendor dhe mirëqenies së fëmijëve. Depresioni paraklinik i padiagnostikuar përjetohet nga 29.9 përqind e grave në periudhën perinatale (shtatzëna dhe 12 muaj pas lindjes), duke nënkuptuar ndikim të rëndësishëm në lidhjen nënë-fëmijë.
- Pavarësisht ndryshimeve të fundit legjislative, sistemi i drejtësisë përdor të kufizuar alternativat ndaj paraburgimit për fëmijët, si ndërmjetësimi, ndërkohë që ka boshllëqe në të dhënat për fëmijët viktima dhe dëshmitarë.
- Pavarësisht progresit legjislativ, angazhimi i të rinjve mbetet i ulët. Rreth 80 përqind e të rinjve janë socialisht joaktivë, me vetëm 19 nga 81 komuna që krijojnë këshilla rinore për shkak të kufizimeve financiare dhe administrative.
- Edhe pse qasja digjitale është zgjeruar, me përdorim pothuajse universal të internetit tek të rinjtë, edukimi digjital mbetet i kufizuar, me 67 përqind të adoleshentëve që kalojnë mbi pesë orë në ditë në internet dhe me prevalencë të lartë të sjelljeve problematike të lojërave, që prek 28 përqind të djemve 11-vjeçarë dhe 16 përqind të vajzave.
Analiza e Situatës 2024 (SitAn) ofron një vlerësim gjithëpërfshirës të statusit të fëmijëve dhe adoleshentëve në Maqedoninë e Veriut, duke theksuar progresin, sfidat, pabarazitë dhe mundësitë në realizimin e të drejtave të tyre dhe arritjen e Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm (OZHQ) të lidhura me fëmijët.
Fokusi për të drejtat e njeriut dhe barazinë i SitAn ofron njohuri për të informuar dialogun dhe avokimin e politikave, si dhe orientimin e programeve dhe politikave kombëtare për fëmijët. Si i tillë, SitAn luan një rol të rëndësishëm në monitorimin e të drejtave të fëmijëve që synon të udhëheqë entitetet qeveritare, organizatat e shoqërisë civile, agjencitë e OKB-së, partnerët e zhvillimit dhe komunitetet në avancimin e politikave dhe veprimeve për të përmirësuar jetën e të gjithë fëmijëve në Maqedoninë e Veriut.
SitAn përdor një qasje me metodë të përzier që kombinon të dhëna sasiore dhe cilësore, duke përfshirë rishikimet e literaturës, konsultimet me palët e interesuara dhe mbledhjen e të dhënave parësore gjatë një vizite pesë-ditore në vend, me fokus në barazinë dhe analizën e bazuar në të drejtat për të adresuar pabarazitë midis grupeve demografike. Pavarësisht nga një metodologji e fortë, analiza mund të kufizohet nga mungesa e të dhënave të fundit të ndara dhe boshllëqeve cilësore në të dhënat administrative.
Kujtojmë se UNICEF vazhdimisht sugjeron një fokus më të fortë në sigurimin e tranzicionit efektiv nga arsimi fillor në atë të mesëm, parandalimin e braktisjes së shkollës dhe sigurimin e vazhdimësisë së mbështetjes për fëmijët me aftësi të kufizuara dhe ata nga komunitetet vulnerabël, përfshirë romët. Për më tepër, sa i përket Konceptit arsimor, thotë se duhet ta adresojë nevojën për t’ua ofruar adoleshentëve mbështetjen dhe udhëzimet e nevojshme për ta mbrojtur shëndetin e tyre fizik dhe mendor dhe për të lundruar në mënyrë të sigurt, gjegjësisht për t’i përdorur me përgjegjësi teknologjitë e avancuara. Kjo do të ndihmojë në sigurimin që shkollat të mund ta krijojnë një mjedis mbështetës, i cili e nxit suksesin akademik, zhvillimin dhe mirëqenien personale.
