Në Maqedoni, rreth 4.000 njerëz vdesin çdo vit si pasojë e ajrit të ndotur
Ajri i ndotur, veçanërisht ai me grimcat PM2.5 dhe PM10, siç është rasti me shumicën e qyteteve në Maqedoni, është i lidhur me pasoja të shumta shëndetësore, veçanërisht me sëmundje të sistemit të frymëmarrjes dhe kardiovaskulare dhe varet nga faktorë të shumtë si karakteristikat individuale, gjinia, mosha, sëmundjet gjenetike dhe trashëgimore, sëmundjet shoqëruese, mënyra e […]
Ajri i ndotur, veçanërisht ai me grimcat PM2.5 dhe PM10, siç është rasti me shumicën e qyteteve në Maqedoni, është i lidhur me pasoja të shumta shëndetësore, veçanërisht me sëmundje të sistemit të frymëmarrjes dhe kardiovaskulare dhe varet nga faktorë të shumtë si karakteristikat individuale, gjinia, mosha, sëmundjet gjenetike dhe trashëgimore, sëmundjet shoqëruese, mënyra e jetesës, si dhe përqendrimin e substancës ndotëse dhe kohëzgjatjen e ekspozimit ndaj saj, thonë nga Instituti i Shëndetit Publik (ISHP). Vlerësimet e ISHP-së për periudhën 2019-2021 tregojnë se çdo vit Maqedonia humbet 4.175 jetë që mund t’i atribuohen ekspozimit ndaj përqendrimeve aktuale të grimcave PM2.5. Sipas vlerësimeve të fundit të vitit 2024 që mbulojnë periudhën 2020-2022, 291.4 njerëz për 100,000 banorë vdesin çdo vit për shkak të cilësisë aktuale të ajrit të ajrit, transmeton Portalb.mk.
Instituti i Shëndetit Publik (IShP) përmend se me të njëjtat përqendrime të matura, efektet në popullatën e ekspozuar mund të jenë të ndryshme sepse kompozimi kimike, gjegjësisht përbërja, që këto grimca bartin me vete si metale të rënda, sulfate, klorur… është një faktor shumë i rëndësishëm.
“Ekspozimi afatgjatë ndaj niveleve të larta të ndotjes së ajrit shoqërohet me shkallë më të lartë të vdekjeve nga sëmundjet kardiovaskulare, sëmundjet e frymëmarrjes dhe kanceri. Kur bëhet fjalë për ndotjen e ajrit të ambientit, është një pabarazi mjedisore që përkeqëson pabarazitë shëndetësore, duke çuar në norma më të larta të astmës, sëmundjeve kardiovaskulare dhe problemeve të tjera shëndetësore, veçanërisht në ato grupe të varfëra dhe të pafavorizuara të popullsisë”, thotë ISHP.
Ajri i ndotur shkakton kancer te njerëzit
Në mënyrë intuitive, ajri i ndotur më së shpeshti lidhet me sëmundjet e frymëmarrjes, sëmundjet kancerogjene, sëmundjet e qarkullimit të gjakut, diabetin 2 si dhe sëmundjet para lindjes dhe të fëmijërisë, sqaron Instituti i Shëndetit Publik.
“Sëmundja kronike obstruktive pulmonare – COPD përfshin emfizemë dhe bronkit kronik, të cilat përkeqësohen nga ekspozimi afatgjatë ndaj ndotësve të tillë si grimcat PM2.5, dioksidi i azotit-NO2 dhe ozoni-O3, veçanërisht ozoni dhe grimcat e imëta, mund të shkaktojnë sulme të astmës dhe të përkeqësojnë simptomat e sëmundjes infeksionet e brendshme, duke përfshirë pneumoninë dhe bronkitin, pasi dobëson mbrojtja e mushkërive. Ekspozimi afatgjatë ndaj ndotjes së ajrit, veçanërisht nga kancerogjenët si benzeni dhe komponimet e tjera organike të paqëndrueshme-VOC, shoqërohet me një rrezik në rritje të kancerit të mushkërive. Grimcat lundruese dhe ajri i ndotur i ambientit, përfshirë ndotjen e trafikut, klasifikohen si grupi 1, ndoshta kancerogjen për shëndetin e njeriut nga Agjencia Ndërkombëtare për Kërkimin e Kancerit”, thotë ISHP.
Nga sëmundjet e qarkullimit të gjakut si pasojë e ndotjes së ajrit, më të shpeshtat janë sëmundjet kardiovaskulare dhe cerebrovaskulare si infarkti i miokardit, insuficienca kardiake, goditjet në tru, ateroskleroza (depozitimet dhjamore në arterie), hipertensioni, aritmitë (ritmi jonormal i zemrës), veçanërisht tek personat që tashmë kanë sëmundje të zemrës. Ekspozimi afatgjatë ndaj ndotjes së ajrit shoqërohet gjithashtu me një rrezik të shtuar të goditjes ishemike (të shkaktuar nga bllokimi i enëve të gjakut që çojnë në tru). Grimcat e imëta PM2.5 mund të shkaktojnë inflamacion dhe stres oksidativ, duke çuar në ngushtimin e arterieve dhe rritjen e presionit të gjakut, mpiksjen e gjakut dhe rritjen e ngurtësimit (ngurtësimit) arterial.
“Ndotja e ajrit, veçanërisht grimcat e imëta, shoqërohet me një rrezik më të lartë të zhvillimit të diabetit të tipit 2, ndoshta për shkak të inflamacionit dhe çrregullimeve metabolike të shkaktuara nga ndotësit”, paralajmëron ISHP.
Ndryshe, një studim tregoi se aftësia e një personi për t’u fokusuar në detyrat e përditshme ndikohet nga ekspozimi afatshkurtër ndaj ndotjes së ajrit. Studiuesit analizuan të dhënat nga testet njohëse të kryera nga 26 pjesëmarrës para dhe pasi ata u ekspozuan ose ndaj niveleve të larta të grimcave (PM) duke përdorur tym nga një qiri ose ajër të pastër për një orë.
Studimi, i botuar në revistën Nature Communications, zbuloi se edhe ekspozimi i shkurtër ndaj përqendrimeve të larta të PM ndikoi vëmendjen selektive dhe njohjen e emocioneve të pjesëmarrësve – pavarësisht nëse ata merrnin frymë normalisht apo vetëm përmes gojës. Kjo mund të ndikojë në aftësinë e një individi për t’u përqendruar në detyra, për të shmangur shpërqendrimet dhe për t’u sjellë në një mënyrë të përshtatshme shoqërore.
