A duhet të zemërohet qeveria me Bujar Osmanin?

Bujar Osmani sigurisht që nuk negocioi i vetëm as Kornizën Negociuese me BE-në, as përmbajtjen e Protokollit të Dytë të Komisionit Ndërqeveritar midis Shkupit dhe Sofjes. Të gjitha institucionet kompetente në vend morën pjesë, u informuan dhe konsultuan në dhe rreth krijimit të këtyre dokumenteve, nga ana substanciale, procedurale dhe ligjore, shkruan Vërtetmatësi.

Shkruan: Teofil Blazevski

Letra e dërguar nga ish-kandidati presidencial i BDI-së dhe ish-ministri i Punëve të Jashtme i RMV-së, Bujar Osmani, drejtuar kryeministrit aktual Hristijan Mickoski e riaktualizoi temën e integrimit evropian të Maqedonisë së Veriut, solli disa qëndrime dhe përfundime të reja, por edhe hapi pyetjen nëse Osmani, ndërsa ishte ministër, negocioi prapa skenave (përfshirë edhe me Sofjen) rreth detyrimeve që Republika e Maqedonisë së Veriut të fillojë në mënyrë efektive negociatat për anëtarësim në BE. Meqenëse kjo temë është gjithashtu objekt i dezinformatave të shumta në rrjetet sociale, është e rrugës t’i kujtojmë publikut se si u zhvilluan disa procese, veçanërisht në korrik 2022.

Pretendimi kryesor i Osmanit në letër lidhur me këtë është se gjithçka që kam bërë, e kam bërë me dijeninë dhe lejen e autoriteteve. VMRO-DPMNE iu përgjigj kësaj  me një deklaratë ku pranoi se kishte zhvilluar negociata prapa skenave për çështjet etnike për maqedonasit me lejen e LSDM-së. Pas kësaj, deklarata e VMRO-DPMNE-së përfshin një fjali që është ndoshta vlerësimi i parë i drejtpërdrejtë nga kjo parti se Brukseli jo vetëm që është larg nesh, por se është edhe më larg se më parë:

Dhe çfarë kemi ng ky rrëfim i Bujar Osmanit sot? Maqedonia e poshtëruar dhe integrimi evropian kurrë më larg.

Kështu komenton VMRO-DPMNE, nga ku më pas sulmon Osmanin për korrupsion së bashku me BDI-në gjatë dy dekadave të fundit, etj.

“Fajtori” kryesor nuk është te Osmani

Nëse hedhim një vështrim të shkurtër prapa në marrëdhëniet midis Sofjes dhe Shkupit si kusht për integrimin evropian, duhen përmendur tre momente – nënshkrimi i Traktatit të Miqësisë, Fqinjësisë së Mirë dhe Bashkëpunimit në vitin 2017, vetoja nga Bullgaria në vitin 2020 dhe korniza negociuese pas të ashtuquajturit propozimi francez, në të cilin Bullgaria “e përjashtoi” si kusht të përgjithshëm të detyrueshëm respektimin e marrëveshjeve me Athinën dhe Sofjen, duke përfshirë protokollet, pra procesverbalet e miratuara nga të dy qeveritë mbi progresin e arritur në marrëdhëniet midis Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Republikës së Bullgarisë (neni 5 paragrafi 4 i Kornizës Negociuese).

Protokollet, procesverbalet e progresit në marrëdhënie, të dakordësuara nga qeveritë në Shkup dhe Sofje, burojnë drejtpërdrejt nga Traktati i Miqësisë (Neni 12), dhe ndër ato gjëra për të cilat duhet të vihet re progresi janë rezultatet e Komisionit të Përzier për Çështjet Historike dhe Arsimore.

Pikërisht përparimi dhe mbyllja e çështjeve të Shën Kirilit dhe Metodit, Shën Klementit dhe Shën Naumit, si dhe Car Samuelit, bëri të mundur përfshirjen e bullgarëve si pakicë në Kushtetutë nga ana e Maqedonisë së Veriut, si dhe disa angazhime të tjera të ndërmarra, nga Protokolli i dytë midis Shkupit dhe Sofjes, i cili u nënshkrua në Sofje më 17 korrik 2022, pas të cilit u mbajt seanca e parë ndërqeveritare midis Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe BE-së, e cila konfirmoi Kornizën Negociuese.

Nëse përqendrohemi te Protokolli i dytë dhe e shqyrtojmë me kujdes, do të bëhet më e qartë pse edhe sot po ngrihet shumë pluhur rreth ngecjes së integrimit evropian të vendit dhe përdoren fjalë të ashpra në komunikimet ndërpartiake me publikun.

Pikat e rëndësishme të Protokollit përmbajnë disa kushte për Maqedoninë e Veriut, dhe Bullgaria pranon dy gjëra – nënshkrimin pa rezerva të marrëveshjes midis Shkupit dhe BE-së për FRONTEX-in dhe marrëveshjen e Sofjes për të hequr veton dhe për të mbajtur konferencën e parë ndërqeveritare me BE-në për të filluar negociatat (f. 20 e Protokollit).

Ajo që RMV duhet të zbatojë si detyrim është ndryshimi i Kushtetutës dhe përfshirja e bullgarëve në të, në mënyrë që të fillojë negociatat de fakto me BE-në, pastaj një sërë masash për të shtypur gjuhën e urrejtjes (f. 21 dhe 22), një sërë masash kushtuar eliminimit të diskriminimit (f. 24), mbrojtjes së kulturës dhe identitetit të pakicës bullgare, pastaj brenda një viti, ndryshime ligjore për hapjen e arkivave të shërbimeve sekrete nga viti 1945 deri në vitin 1991 me qëllim rehabilitimin e viktimave të represionit gjatë periudhës komuniste (f. 21 dhe 23), një model për ndryshimet në librin shkollor të historisë për klasën e shtatë në seksionin mbi mësimin mbi Shtetin e Samoilit, si dhe një libër shkollor të gjeografisë për shkollën e mesme (f. 22), inkurajimi i Komisionit për  të propozuar figura dhe data të përbashkëta për përkujtim, etj.

Ky protokoll ose procesverbal ose marrëveshje e dy qeverive se është bërë përparim dhe çfarë duhet bërë më tej për të avancuar marrëdhëniet midis Shkupit dhe Sofjes, u nënshkrua nga ministri i atëhershëm Bujar Osmani dhe homologia e tij bullgare Teodora Gençova.

Kush e negocioi Kornizën Negociuese?

Propozimi francez, pra Korniza Negociuese siç e kemi sot, u pranua nga Qeveria e atëhershme e udhëhequr nga Dimitar Kovaçevski, dhe sipas pohmit të tij, Presidenti i atëhershëm i vendit, Stevo Pendarovski, ishte gjithashtu i përfshirë në negociata dhe duke e bindur Kovaçevskin ta pranonte atë, i cili më 3 korrik 2022 e mbështeti publikisht propozimin (video e plotë). Oferta e Kornizës Negociuese u mbështet në Parlament, megjithëse me shumë rezistencë si në publik ashtu edhe në mesin e opozitës së atëhershme të udhëhequr nga VMRO-DPMNE. E gjithë kjo – si Protokolli ashtu edhe Korniza Negociuese – u zhvilluan gjatë së njëjtës periudhë prej disa javësh në korrik 2022, ndërsa pranimet dhe nënshkrimet gjatë një periudhe prej disa ditësh (16, 17, 19 korrik). Në atë periudhë, Kryeministri, Presidenti i Shtetit, Ministri i Jashtëm dhe figura të tjera morën pjesë në konferenca të ndryshme, takime dypalëshe ose forma të tjera takimesh ku negociuan, lobuan dhe në fund arritën propozimin francez për një Kornizë Negociuese, e cila është ende e vlefshme sot.

Në fakt, vetë Osmani thotë se i udhëhoqi negociatat (përfshirë Protokollin) sepse ishte ministër, por me dijeninë dhe miratimin e Qeverisë dhe Parlamentit: Unë negociova në emër të Republikës së Maqedonisë së Veriut, me mandat të plotë nga Parlamenti dhe me mbështetjen e padiskutueshme të institucioneve shtetërore – nga Kryeministri, Zëvendëskryeministri për Çështjet Evropiane, Presidenti i shtetit. 

I lartpërmenduri nuk u përgjigj me mohim, kështu që përfundimi mbetet se faji si për Kornizën Negociuese ashtu edhe për detyrimet e ndërmarra ndaj Sofjes në përputhje me Protokollin e Dytë nuk mund t’i ngarkohet (vetëm) Osmanit.

Ajo që padyshim është problem është sekreti i negociatave me Brukselin dhe Sofjen mbi atë që duhet të përmbajë Korniza dhe Protokolli Negociues, domethënë detyrimet e ndërmarra nga shteti në ndërtimin e miqësisë me Bullgarinë, të cilat u njoftuan vetëm pasi u përfundua e gjithë puna.

Një procedurë e tillë jotransparente si në lidhje me Protokollin ashtu edhe me Kornizën Negociuese çoi, në fund të fundit, në pamundësinë e zbatimit të detyrimeve, sepse qeveria aktuale, ndërsa ishte ende në opozitë, ishte kundër zgjidhjeve të tilla, të cilat sot i quan shantazh për çështje identiteti dhe bilateralizim të procesit të negociatave për anëtarësim në BE.