Maqedonia e Veriut ndodhet ende në faza të hershme të digjitalizimit, nevojitet ekspertizë për sigurinë kibernetike
Vlerësimi gjithëpërfshirës i KE-së në raportin e progresit për situatën e digjitalizimit në Maqedoninë e Veriut është se, megjithëse ka pasur disa përparime, përpjekjet për digjitalizim janë ende në faza të hershme dhe kanë shumë mangësi. Shërbimet digjitale janë në zhvillim, por shumë procedura mbeten offline dhe kërkohet përmirësim i portalit elektronik. Vendi duhet të […]
Vlerësimi gjithëpërfshirës i KE-së në raportin e progresit për situatën e digjitalizimit në Maqedoninë e Veriut është se, megjithëse ka pasur disa përparime, përpjekjet për digjitalizim janë ende në faza të hershme dhe kanë shumë mangësi. Shërbimet digjitale janë në zhvillim, por shumë procedura mbeten offline dhe kërkohet përmirësim i portalit elektronik. Vendi duhet të harmonizojë legjislacionin me normat evropiane dhe të rrisë aftësitë digjitale, sidomos për bizneset e vogla dhe zonat rurale. Pavarësisht përparimeve në infrastrukturën e internetit dhe 5G, administrata dhe sektori i sigurisë kibernetike kërkojnë digjitalizim dhe forcim. Sektorët e shëndetësisë dhe energjisë gjithashtu kërkojnë përpjekje për digjitalizim e me këtë edhe transparencë dhe modernizim, raporton Portalb.mk.
Vendi është vlerësuar mesatarisht i përgatitur në fushën e transformimit digjital dhe medias. Vlerësimi i përgjithshëm i situatës së digjitalizimit është tekstualisht i njëjtë si i vitit të kaluar.
“Është bërë përparim i kufizuar, veçanërisht një rritje e lehtë e shërbimeve elektronike në dispozicion të qytetarëve dhe bizneseve, dhe miratimi i rregulloreve që synojnë uljen e kostos së vendosjes së rrjeteve me shpejtësi të lartë. Rekomandimet e Komisionit nga viti i kaluar janë zbatuar vetëm pjesërisht dhe për këtë arsye mbeten kryesisht të vlefshme“, thuhet në raport.
Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet të përmbushë rekomandimet e njëjta si në raportin e vitit të kaluar dhe të atij të vitit 2022. Pra, për tre vite të plota, vendi nuk merr rekomandime plotësisht të reja. Rekomandimet e këtij viti janë:
- finalizimi dhe miratimi i strategjisë afatgjatë të teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK); finalizimi dhe miratimi i strategjisë kombëtare të sigurisë kibernetike; të harmonizojë legjislacionin kombëtar me Kodin Evropian të Komunikimeve Elektronike, Direktivën e BE-së për Reduktimin e Kostos me brez të gjerë; Direktiva e BE-së për sigurinë e rrjeteve dhe sistemeve të informacionit (Direktiva NIS 2) dhe kutia e mjeteve të sigurisë kibernetike 5G;
- të forcojë pavarësinë dhe kapacitetin e rregullatorit të medias, Transmetuesit të Shërbimit Publik dhe rregullatorit të komunikimit elektronik;
- të përmirësojë funksionimin e numrit të urgjencës 112 duke siguruar burime të përshtatshme njerëzore dhe përmirësimin e komunikimit ndërmjet shërbimeve të urgjencës
Përmbledhje e kritikave dhe rekomandimeve të përgjithshme në Kapitullin 10: “Transformimi digjital dhe media”:
- Vendi duhet të sigurojë zbatimin e plotë të ligjit për procedurat e përgjithshme administrative duke përfunduar digjitalizimin e regjistrave të institucioneve dhe shkëmbimin e të dhënave dhe duke thjeshtuar procedurat elektronike.
- Digjtalizimi i ekonomisë po përparon, por bizneset vendase vuajnë nga aftësitë e ulëta digjitale. Qeveria miratoi legjislacionin për të modernizuar sistemin arsimor, por mungesat e mëdha të aftësive, si dhe boshllëqet në infrastrukturën e transportit dhe energjisë vazhdojnë.
- Digjitalizimi i ekonomisë po përparon ngadalë. Përqindja e familjeve me qasje në internet në shtëpi u rrit me 10,1 pikë përqindje ndërmjet 2017 dhe 2021, në 83,6%. Një lidhje fikse broadband me internetin përdoret nga 88% e përdoruesve familjarë dhe nga 92% e bizneseve më të mëdha, ndërsa kompanitë më të vogla dhe zonat rurale ende përballen me pengesa. Nevojiten më shumë përpjekje për të përmirësuar aftësitë digjitale, duke përfshirë: (i) ngritjen e një kuadri kombëtar për aftësitë digjitale për studentët dhe mësuesit; (ii) rritja e mjeteve të TI-së në shkollat fillore dhe të mesme; dhe (iii) zgjerimi i qasje në internet me shpejtësi të shpejtë për bizneset e vogla dhe për zonat jourbane
- Inspektorati Shtetëror i Tregut ka rekrutuar 40 punonjës shtesë, por nuk ka bërë asnjë progres në digjitalizimin e procedurave të brendshme të funksionimit për mbikëqyrjen e tregut.
- Shumica e aktiviteteve të lidhura me shëndetin në strategjinë kundër korrupsionit mbetën të pazbatuara. Forcimi i integritetit, deklarimi i pasurisë dhe digjitalizimi janë të nevojshme për të ndihmuar në parandalimin e korrupsionit në fushën e mbrojtjes së konsumatorëve dhe shëndetit.
- Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit ka kryer disa auditime në sektorin e energjisë. Operatori i Sistemit të Transmetimit të Energjisë Elektrike MEPSO dhe kompania e prodhimit të energjisë elektrike EMV duhet të fokusohen më shumë në digjitalizimin, transparencën e prokurimit publik dhe procedurat tjera për planifikimin e aktiviteteve dhe investimeve.
Maqedonia e Veriut ende nuk ka miratuar strategjinë afatgjatë të transformimit digjital (TIK-ut )dhe Strategjinë kombëtare të sigurisë kibernetike, vlerëson raporti. Ministria e Transformimit Digjital duhet të forcojë kapacitetet e saj për të koordinuar më mirë politikat e transformimit digjital të vendit.
“Maqedonia e Veriut ende nuk është përafruar me Direktivën e BE-së për reduktimin e kostos me brez të gjerë. Plani operacional kombëtar i brezit të gjerë 2019-2023 mbetet i vlefshëm. Kapaciteti i shërbimeve evropiane të numrit të urgjencës 112 duhet të rritet më tej. Mbulimi me brez të gjerë fiks në vend me brez të shpejtë të gjerë arrin në 88,80% sipas raportit të publikuar nga BCO në mars 2024”, thuhet në raport.
Sa i përket strategjisë së transformimit digjital, Strategjia afatgjatë e teknologjive të informacionit dhe komunikimit nuk është miratuar. Autoritetet duhet të sigurojnë pavarësinë e rregullatorit për komunikime elektronike.
Sa i përket shërbimeve digjitale, shumica e shërbimeve administrative ofrohen si online ashtu edhe offline përmes portalit kombëtar elektronik për shërbime, duke përfshirë lehtësirat për personat me nevoja të veçanta.
“Portali elektronik nuk ka përfunduar ende përmirësimin e tij me 135 shërbime të reja elektronike. Shërbimet më të zakonshme, të tilla si lëshimi i dokumenteve personale, nuk janë të disponueshme në internet”, thuhet në raport.
Maqedonia e Veriut duhet të harmonizojë legjislacionin kombëtar si me Kornizën Evropiane të Ndërveprueshmërisë ashtu edhe me Aktin evropian të ndërveprueshmërisë.
“Autoritetet duhet të sigurojnë dhe lehtësojnë qasjen e barabartë në shërbimet online për të gjithë qytetarët dhe të rrisin përpjekjet për t’u përafruar me Aktin e Shërbimeve Digjitale (AShD) dhe Aktin e Tregjeve Digjitale. Inteligjenca artificiale po pilotohet në përdorimin e 112 për transkriptim dhe përkthim në kohë reale. Autoritetet morën trajnime nga shërbimet evropiane për AShD-në në qershor 2024, me qëllim që të prioritizojnë përafrimin e legjislacionit kombëtar me AShD-në”, thuhet në raportin e progresit.
Për besimin digjital dhe sigurinë kibernetike, Maqedonisë së Veriut i kërkohet që të miratoj Ligjin e ri për sigurinë e rrjeteve dhe sistemeve të informacionit, në përputhje me direktivat NIS dhe NIS2, si dhe strategjinë kombëtare të sigurisë kibernetike.
Gjithashtu, kërkohet që institucionet shtetërore të forcojnë më tej infrastrukturën e tyre dhe të sigurojnë ekspertizë për sigurinë kibernetike.
“Kapacitetet (stafi dhe infrastruktura) e qendrës kombëtare për t’iu përgjigjur incidenteve kompjuterike duhet të forcohen më tej. Legjislacioni kombëtar është i harmonizuar me Rregulloren eIDAS të vitit 2014, megjithatë mjetet ekzistuese për identifikimin elektronik dhe certifikatat e nënshkrimit elektronik nuk janë pa kosto për qytetarët dhe konsiderohen jo miqësore për përdoruesit. Maqedonia e Veriut duhet të përafrohet me Rregulloren e re të BE-së për Identitetin Digjital dhe Shërbimet e Mirëbesimit 2024. Ligji për procedurat e përgjithshme administrative mbetet i pazbatuar sistematikisht në të gjithë administratën. Sinjali celular 5G u zgjerua më tej në vend. Përpjekje të mëtejshme nevojiten për përafrimin me Direktivën e Privatësisë elektronike”, thuhet në raport.
Përsëri është kritikuar vonesa e emërimit të anëtarëve të rinj të rregullatorit të medias dhe këshillave të transmetuesit publik.
Ndryshe, siç edhe u cek më lart, krahasuar me raportin e vitit të kaluar, situata nuk ka ndryshuar aq, për të mos thënë fare. As gjatë vitit 2023, sikurse edhe këtë vit, rekomandime të reja nuk ka, që do të thotë se do të mbeten të vlefshme ato të vitit të kaluar.
Kujtojmë se, Raporti i KE-së për progresin në reforma të vendeve kandidate për anëtarësim në BE, u publikua më 30 tetor. Në fushën e luftimit dhe parandalimit të luftës kundër korrupsionit u tha se Maqedonia e Veriut nuk ka bërë përparim dhe se korrupsioni mbetet i përhapur në shumë fusha dhe është një çështje shqetësuese serioze. Korniza institucionale për luftën kundër korrupsionit është e vendosur dhe është e kënaqshme për sa i përket masave parandaluese, megjithatë, nevojitet përmirësim në zbatimin e ligjit.
